Top 4

168 IV. U/sctKki

nych" pieniędzy mafii stały się fundacje dobroczynne’⁴. Jeden z ojców chrzestnych mafii moskiewskiej i założyciel „Stowarzyszenia XXI Wiek"'⁵ Otari Kwantriszwili założył kilka fundacji wspierających rozwój sportu oraz weteranów bezpieczeństwa i armii. Fundacje zaczęły także zakładać stowarzyszenia weteranów struktur siłowych. Jedną z pierwszych była Fundacja Inwalidów Wojny w Afganistanie, powołana przez byłego oficeia GRU Waleiija Radczikowa'^{1 2}. Skala zjawiska, jego długie trwanie i mnogość przykładów świadczących o wykorzystywaniu mafii do celów politycznych i ekonomicznych skłania wręcz do pytania, na ile środowiska mafijne są samodzielne, niezależne od smiktur siłowych.

4. ..Prywatyzacja" struktur siłowych

Ważnym uwarunkowaniem kondycji resortów siłowych była walka o kontrolę nad nimi na szczytach władzy w Rosji. Na początku pierwszej kadencji Jelcyna była ona jednym z przedmiotów kontrowersji między parlamentem a prezydentem. O przc-gtanej Dumy świadczyło m.in. powołanie Służby Ochrony Parlamentu liczącej 5 tysięcy osób. Wałka o kontrolę nad resortami siłowymi między prezydentem Borysem Jelcynem a wiceprezydentem Aleksandrem Ruckint przesądziła też, jak się wydaje, o losach wiccprczydcntury w Rosji. Wiceprezydent, który stanął na czele powołanej w 1992 Komisji do Walki z Przestępczością Zorganizowaną i Korupcją, wśród jej zadań umieścił m.in. „rozpatrywanie konfliktów między poszczególnymi resortami odpowiedzialnymi za przestrzeganie prawa" oraz „monitoring przylądków ingerencji organów władzy w działalność operacyjną aparatu bezpieczeństwa"²'. Ruckoj zamierzał w ten sposób przejąć rolę arbitra w konfliktach międzyresortowych (sam wywodzi! się z armii). Było to początkiem końca jego kariery politycznej: uchwalona po konfrontacji zbrojnej z parlamentem w 1993 nowa konstytucja FR nic przewidywała już urzędu wiceprezydenta. Resorty siłowe stały się resortami prezydenckimi.

Spowodowało to „zawłaszczenie" siłowego aparatu państwa przez prezydencki ośrodek władzy i uwikłanie go w rozwiązywanie problemów tego ośrodka. Pogłębiło także rywalizację poszczególnych resortów o udział w skromnym wówczas budżecie państwa; ich kondycja zależała bowiem od woli zwierzchnika i nieformalnych grup wpływu w jego otoczeniu. Swą pozycję u boku prezydenta wykorzystał były ochroniarz Jelcyna gen. Aleksandr Korżakow, szef Służby Bezpieczeństwa Prezydenta (SBP). Generał stał się aktywnym uczestnikiem życia politycznego i ekonomicznego w Rosji - w połowie łat 90. sytuowano go wśród wpływowych oligarchów. Ogromne wpływy umożliwiła mu kontrola nad zasobami ekonomicznymi i siłowymi Kremla. Jego SBP nadzorowała projekty ekonomiczne Administracji Prezydenta": sprawowała kontrolę nad rozdzielaniem kwot eksportowych ropy między koncerny prywatne, nadzorowała przedsiębiorstwo Rosiopliwo, przedsiębiorstwo eksportu metali szlachetnych Rosdragmct i inne. Korżakow zaczął wykorzystywać zasoby siłowe SBP do ograniczenia wpływów innych ugrupowań oligarchicznych. W grudniu 1994 na ulicach Moskwy doszło na przykład tło starcia zbrojnego między SBP a SB grupy Most. Była to „odpowiedź" Korżakowa na krytykę jego poczynań w mediach kontrolowanych przez oligarchę Władimira Gusińskiego. Instrumentem wałki politycznej oligarchów i lobbingu ich interesów ekonomicznych stały się wówczas tzw. wojny informacyjne - gromadzenie poufnych informacji i publikowanie kh w mediach. Liczne przecieki do mediów i skandale podsłuchowe potwierdzały, że w walce tej uczestniczyli również funkcjonariusze państwowi. W 1999, kiedy premierem został Jewgienij Primakow, głośnym echem odbiła się walka FSB z SB Atoli, kontrolowaną przez oligarchę Borysa Bicriczowskiego.

Osłabieniu pozycji aparatu przymusu względem innych organów administracji państwa sprzyjał narastający proces emancypacji regionów - o .prywatne" struktury siłowe i przychylność struktur państwowycli zadbały także elity regionalne. A ponieważ z budżetów lokalnych utrzymywano miejscowe delegatury resortów bezpieczeństwa i jednostki armii, miały one więcej wspólnych interesów ekonomicznych z miejscowymi władzami niż z centrum federalnym'*.

5. Kryzys władzy i struktur siłowych

W efekcie, w latach 90. większość sporów gospodarczych (finansowych, własnościowych, kompetencyjnych) rozwiązywano w trybie pozasądowym, przy pomocy różnego rodzaju organizacji siłowych, legalnych - prywatnych agencji ochrony i służb bezpieczeństwa, a także nielegalnych - zorganizowanych grup przestępczych i funkcjonariuszy organów porządku prawnego, działających jako osoby prywatne. System sądowniczy byl nieefektywny, a ponadto biznesmeni zwracali się doń niechętnie (status prawny ich własności nierzadko był problematyczny, korzystali z nielegalnych schematów unikania płatności podatkowych, wyprowadzania pieniędzy z Rosji iip.). O pomyślności biznesu decydowały przede wszystkim prywatne zasoby siłowe. W sposób nieuchronny doprowadziło to do poszerzenia prywatnego sektora bezpieczeństwa oraz poszerzenia przestrzeni przemocy (także fizycznej) jako regulatora relacji biznesowych, społecznych i politycznych.

1

'* O.W. K/ysztanowjk*. Nirlrgdnyii struktury w korni. .Socyologśczeskijc issłedowanija*

1995. nr S.

¹⁵ Stowarzyszenie «o działa do diii. piRtHm jest Anieli łGkataszwili (alias Aksicn-tjew). w 20Oł oskarżony przez Departament Bezpieczeństwa Litwy o finansowanie kampanii wyborczej prezydenta RoJandasa Paksasa; persona non grata ni Litwie Stowarzyszenie .XXI Wick", które jest holdingiem kilkudziesięciu firm o różnym profilu działalności (m.in. eksport ropy i metali; import broni gazowej), na Litwie uznano za powiązane z rosyjskimi służbami specjalnymi. Wtdlug sututu jest stowarzyszeniem handlu zagranicznego i orgamizacjy charytatywny, wspierający działaczy kultury, sportu

2

weteranów bezpieczeństwa i armii. O jego kryminalnym ciur aktorze Świadczy pierwotny skład jego ulozyaeli. powszechnie uwalanych za przywódców zorganizowanych grup przestępczych, z których większoói zginęła w wyniku porachunków mafijnych, jak np. bracia KwanrriszwiU (grupa przestępcza .Łużnilti') czy Wiaczesław Naumow (zabity we wrzełniu 1996 w moskiewskim hotelu Twicrskaj.i)

'* Wstawiła sie ona krwawymi porachunkami w Moskwie I w regionach (m.in. wTmmenlu i Rostowie). W listopadzie 1996. podczas pogrzebu jednego z wiceprtretów Fundacji, na Cmentarzu Kułakowskim w Moskwie duszlo do wybuchu, w którym zginęło 14 osób.

” „Koenmiersant" 1992,23 października.

" A. Mixhui, Uftitatcywmaja węjna w Konii. Mmkwa 1999, S. 65. “ IjUłJil. AtmSja. lii. qrt.