IMGd67

KOŚCIÓŁ URZĘDOWY I NOWE OBJAWIENIE

Zwrot ku duszy był zwrotem ku Bogu. Albowiem — jak to pisał Mickiewicz — „Bóg nie nad głową mieszka, lecz w środku człowieka". Jest więc on bezpośrednio dostępmy w przeżyciu wewnętrznym, a droga do niego nie wymaga jakiegokolwiek pośrednictwa. Była to teza oczywiście sprzeczna z chrześcijańską ortodoksją. Droga duszy ku Bogu napotkała tedy na przeszkodę — instytucję „oficjalnego Kościoła**, który — jak'wiadomo — ustalił ściśle o-znaczony tryb obcowania człowieka z Bogiem w granicach zbiorowych obrzędów i przez u-stalonych pośredników; ramy więc, w których jednostka, pozbawiona prawa do indywidualnego kontaktu z Bogiem, powinna cyrkulować. Wszelkie odchylenia od ustalonego wzorca prowadzić miały do rozłamu i odszczepieóstwa. Ten, kto szuka jedności z Bogiem poza Kościołem, musi zostać oskarżony o grzech herezji. Dla Towiańskiego i jego zwolenników owe ramy instytucjonalne były jednak wysoce niedostateczne. Nie chcieli więc wkroczyć — jak powiadali — na „drogę maleńką i pełną fałszów, po której tylko robactwo ludzkie pełznąć mogło...’* (Słowacki).

Wiek XIX charakteryzowała wyrazista świa domość kryzysu tradycyjnej religijności. Wspo minaliśmy już o nastrojach oczekiwania na nową efuzję Świętego Ducha. Nie był im _nawp obcy J. de Maistre. Powiadał przecież, iż mn my tysiące powodów, żeby oczekiwać na naw;

manifestację opatrzności”, i zapowiadał religijną rewolucję**. „Każdy prawdziwy filozof

_ pisał jeszcze w swoich ConsideroHom tur

la France — powinien opowiedzieć się za jedną z dwóch hipotez: albo utworzyć sobie nową religię, albo też chryatlanizm zostanie w jakiś nadzwyczajny sposób odmłodzony**. Inni ukazywali polityczną perspektywę owej religijnej przemiany. „Nie jesteśmy dalecy od czasu — twierdził Chateaubriand — kiedy religia Chrystusowa wkroczy w swoją trzecią epokę: epokę polityczną: wolności, równości, braterstwa*’. Rzecz zrozumiała. Kościół katolicki — owe azylum ancien rćpitne’u w porewolucyj-nym św i ecie — jako szermierz nietolerancji l niewoli sumienia, chwalca Świętego Przymierza i galwanizator monarchii, zaangażowany w •krajnie reakcyjną politykę, uległ kompromitacji- Praktyka wyrażająca się w potępianiu wszelkich ruchów radykalnych i wolnościowej a w tym — oo stało się sprawą szczególnie bolesną dla Polaków — powstania listopadowego ¹, musiała spotkać się z żywiołowym oporem. Tym bardziej że wszelkie apele o udział Kościoła w społecznych przemianach nie tylko pozostawały bez echa, lecz wywoływały represje. Próba Lamennais’go skojarzenia katolicyzmu z demokracją zakończyła się jedynie potępiającą encykliką Mirari vos (1832) i ostatecznym jego rozbratem z Kościołem. Złączenie Boga z wolnością w programie Lamen-nais'go musiało stać się kamieniem obrazy w odczuciu ludzi, dla których słowo , .wolność” wiało grozą wojującego bezbożnictwa i rewolucyjnych ekscesów; postulat zaś reform „szczytem niedorzeczności i dążeniem wysoce obelżywym dla najwyższego urzędu Kościoła Chrys-

* Encyklika kusjach zob. cykliM Cum

Cum jrrimum. O Encyklice 1 Jej reper-M. Zywczyński: Geneza i następstioa En-primum. Warszawa 1935.