Dwudziestolecie międzywojenne Jerzy Kwiatkowski (205)

V. KiyU** bicracka

Ów — niewątpliwie dokonujący się wówczas — zwrot ku sprawom świata*’ krytyk (iunuc/yl zwłaszcza wojennym zetknięciem mc u fąg| jakie nagle stało się udziałem milionów ludzi, w Polsce zaś. dodąbnąfk znormalnienia literatury, uwolnienia jej od idei narodowo społecznej Zthj| strony — to właśnie w religijności, w swoistym mistycyzmie literatury widział genezę wielkich rewolucji formalnych. kwcstMoH .zasady podobieństwa i prawdopodobieństwa**. ..prawa składni i logiki", j*®* i gramatyki”. Były one. jak sądził, jedną z dróg. którymi " poznania tego. co niepoznawalne, do osiągnięcia takiej kiedyś rozporządzał Dante. |___

W owym artykule Horzyca nie wymienił ani jednego nazwiska. MB egzemplifikowało jego tezy. Nie jest rzeczą łatwą wyręczać go tutaj razie powiedzieć można, że tezy te nic kolidują np. z poezją «Kfaafc skamandrytów. którym nieobce były takie pojęcia jak metafizyka codriwh Niewątpliwie jednak cały ów program-charaktery styka nierównie blibzj p ówczesnym nurtom ekspresjonizującym. w tym poznańskiego . .Zdroju'. Cę powstał z ich inspiracji — próżno dociekać. Tak czy inaczej Horzyca bk (wbrew własnym pochwałom herostratowych gestów) żył (jak i LecbodpJ przemożnym urokiem wielkich tradycji polskiej literatury, z łatwości* czyk powołać się tu na prekursora z tego właśnie kręgu. Mowa o Ntrńli w analogicznym duchu ..realno*’-mistycznym w tychże Dziejach Konrada pm Horzycę interpretowanym, w szkicu /. r. 1929 noszącym wymowę) tj« Wieszcz wolnej Polski.

Wokół ckspresjoni/.mu krążył także przez pewien czas inny »fdn krytyków, którzy odegrali poważną rolę w pierwszej połowie Dudni lec ni. Stanisław Baczyński. Ale —jak to zobaczymy niebawem — do pik lego zbliżał się z najdokładniej przeciwnej strony.

Należał on. obok Jana Stuni (tym razem ekspresjonisty autcccycas formalnie zdeklarowanego), do krytyków typu postulatyw no-przywódca* skłonnych do wiązania się z pewną grupą, prądem czy estetyką, do uytyom im nowych dróg i do toczenia polemik w ich imieniu. Jeśli jednak Sta. dokonawszy jako czołowy krytyk ekspresjonizmu. działalności swą a dokończył, gdyż zmarł przedwcześnie. Baczyński szanse swoje pa m zaprzepaścił.

Wrażliwość na atmosferę czasu, ogromny dynamizm twórczy, wielonna choć nic wolna od zaskakujących luk erudycja łączyły się w jego piactn / pocbopnością sądu. zgryźliwą i agresywną stylistyką, wreszcie ze idua*» jącą. wyjątkową w tej epoce, niestałością literackiego światopogląd*.

Twórczość jego była niezmiernie typowa dla Dwudziestolecia: nud^,#462 w niej wyraz pewne skrajne tendencje zarówno pierwszej, jak i draga) pto*

I Mii

SUiiiilaw Buczyński. fołojpafU. 1919 -Europa** 1929 nr I. smma tytuknra

lego okresu. Tyle tylko. Ze były «o tendencje wykluczające mc nawzajem. Baczyński, ale tylko ..młody" Baczyński, ten z lat dwudziestych, otwiera listę krytyków głoszącyt h — typowe dla owego okresu — hasło literackiego aitotclizmu. Juz w r. 1914. wcześniej niz Żeromski, wystąpił on jako przeciwnik -manii wieszczenia i publicystyki" ^w krytyce oraz jako zwolennik tworzenia -kultury piękna w narodzie”. Tym energiczniej z hasłami tymi występował po wojnie Wytykał Żeromskiemu popadanie na nowo w grzech ..służebności stuki wobec narodu”; głosił zasadę. Ze „szewc buduje ojczyznę szyjąc buty. minister przez mądre dyrektywy, artysta zaś przez sztukę”; snobizmem nazywał -zbawianie ojczyzny przez powieści*'.

Poglądy te. wyrażone w — pisanej jeszcze patetycznym. -po-brto«w\kini" stylem — książce Sztuka walcząca < 1923). znalazły potwierdzenie w Losach romansu 11927). eseistycznie ujętej historii powieści polskiej. Z dużą odwaga Baczyński zaatakował tu mit — właśnie — Brzozowskiego, nazywając go. nie bez słuszności. ..ojcem i sprawcą” ..zwichnięciu krytyki aktualnej" i oskarżając o znieważenie kryteriów estetycznych, uzależnienie ich ..od abstrakcyjnych 463