str 082 083 (3)

królewnie południowej krainy, napisana około 1620 r. i kilkakrotnie przedrukowywana, cieszyła się dużym powodzeniem u niewybrednych czytelników. Natomiast prawdziwi znawcy literatury krytykowali ją niesłychanie ostro i stąd do dziś mówić banialuki znaczy pleść bzdury, opowiadać głupstwa.

3.    Edda — staroislandzki, najdawniejszy zabytek literatury skandynawskiej. Edda starsza jest zbiorem pieśni o bogach i bohaterach. Pieśni te pochodzą z IX — — XI w., a zapisane zostały około 1200 r. Edda młodsza napisana około 1220 zawiera między innymi komentarze do mitologii staronordyckiej oraz cytaty z pieśni. Polskiego przekładu Eddy dokonał Joachim Lelewel w 1807 r.

4.    Hagada — liturgiczna księga żydowska posiadająca jednak charakter popularny i zawierająca m. in. jedną naukę i jedną przypowieść w formie bajki łańcuszkowej, tj. takiej, którą dla łatwiejszego zapamiętania należy powtarzać od początku, za każdym powtórzeniem dodając nowy człon. Pogłosy takiej budowy mamy u nas w popularnej bajce o tym, jak to:

Stworzył Pan Bóg kozę Zęby gruski trzęsła.

Koza nie kce grusek trząsać,

Gruski nie kcą lecieć.

Stworzył Pan Bóg piesa Zęby kozę kąsać.

I pies nie kce kozę kąsać,

Koza nie kce grusek trząsać,

Gruski nie kcą lecieć.

Podobną technikę powtarzania spotykamy w dawnych układankach katechizmowych zaczynających się pytaniem:

A ty żaczku utrapiony Do nauki przeznaczony Powiedz co jest jeden?

5. Lenora — nazwa od bardzo dawna znanego w literaturze światowej motywu opowiadania o dziewczynie, którą porywa upiór nieżyjącego kochanka. W Polsce motyw ten, spotykany w prozie i poezji ludowej, przedostał się tam z literatury. „Lenora”, która gwałtowną karierę zrobiła w okresie romantyzmu dzięki popularnej balladzie G. A. Burgera, tłumaczona była u nas przez A. E. Odyńca, Lacha Szyrmę i Boguckiego. Ten ostatni przekład przyswojony został przez literaturę ludową. Zob. Słownik folkloru polskiego s. 202.

6. Meluzyna — imię bohaterki powieści ludowej znanej w Polsce od 1569 r., w którym ukazała się Historia wdzięczna o szlachetnej i pięknej Meluzynie teraz nowo z niemieckiego języka na polski przełożona przez M. Siennika. Tłumaczenie to miało wiele wydań, kursowało także w licznych przedrukach jarmarcznych i odpustowych aż po w. XX, co przyczyniło się do ogromnej popularności opowieści o Meluzynie, półde-monicznej księżniczce, która na skutek przekleństwa matki zmieniła się w pół-kobietę i pół-smoka.

7. Paralela — jest to figura stylistyczna szczególnie często spotykana w poezji ludowej, a polegająca na zestawieniu dwu obrazów, czasem przypadkowych, czasem współzależnych, z których pierwszy jest opisem przyrody, drugi zaś dotyczy ludzkich przeżyć.

Maliny, maliny, Malinowe jabłka, Lepsa mi kochanka Jak rodzona matka

Kielo som wysokie tatrzańskie kamienie, hej, telo zasmucone moje położenie

8.    Sortilegia — zbiorki kombinacyjnych pytań i odpowiedzi znane od najdawniejszych czasów w kulturze europejskiej, a służące do czynienia wróżb. Pytania dotyczyły przeważnie zwykłych spraw codziennego życia, zdrowia, powodzenia w interesach, miłości itp. Na każde z takich pytań było po kilka odpowiedzi, które się w najprzeróżniejszy sposób losowało. Wylosowana odpowiedź odkrywała przyszłość. Najstarsze polskie sortilegia pochodzące z XV w. znajdują się w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej.

9.    Kalewala — fiński epos narodowy. Zbiór legend i pieśni ludowych, których pierwsze wydanie ukazało się w 1835 r. Pierwszego polskiego streszczenia i opracowania Kalewali dokonał J. Tretiak w, 1882 r. Przekład Kalewaii w wydaniu dla dzieci opracowała J. Po-razińska w 1957 r.

10. Węda — nazwa zbioru najstarszych tekstów sta-roindyjskich, przez wieki przekazywanych ustnie z po-

6* 83