Terapia rodzin Namysłowska25

52 Rozdział 5

obecnie równolegle o koncepcje teorii uczenia się i koncepcje poznawcze. Praca behawioralnych terapeutów rodzinnych odznacza się pewnymi charakterystycznymi cechami, niezależnie od tego, czy dotyczy ona terapii rodzinnej, małżeńskiej lub treningu umiejętności rodzicielskich. Cytujemy je za podręcznikiem terapii rodzin I. i H. Goldenberg (1980).

1)    bezpośrednie skupienie się na dającym się obserwować zachowaniu takim jak na przykład objaw, w mniejszym stopniu zaś podejmowanie wysiłku zmierzającego do ustalenia intrapsychicznej lub interpersonalnej przyczyny zachowań,

2)    stała, dokładna ocena specyficznych, zwykle jawnych wzorców zachowań, które mają być zmienione,

3)    troska o zwiększające lub zmniejszające się nasilenie zachowań, które mają ulec zmianie (target behcwior) poprzez manipulacje zewnętrznymi wzorcami wzmocnień,

4)    próba treningu rodziny w monitorowaniu i modyfikowaniu ich własnych wzorców wzmocnień,

5)    zainteresowanie dla empirycznej ewaluacji efektów interwencji terapeutycznych.

Podstawowa różnica pomiędzy terapeutami behawioralnymi a terapeutami systemowymi polega na linearnym sposobie widzenia zdarzeń w rodzinie przez tych pierwszych, które pozostaje w fundamentalnej opozycji do myślenia cyrkularnego tych drugich. Niektórzy znani terapeuci behawioralni podpisują się pod definicją rodziny jako systemu społecznego. Inni, np. Liberman i współautorzy (1980), określają rodzinę jako system wzajemnie na siebie wpływających zachowań, w tym także zachowań afektywnych. Większość jest jednak zdania, że kontrola zachowań członków systemu nie ma charakteru wyłącznie cyrkularnego. Sądzą więc, że objawowe zachowanie dziecka może, choć wcale nie musi, być pochodną tego, co dzieje się w diadzie rodzicielskiej. Terapeuci rodzinni tej opcji teoretycznej zwykle posługują się wieloma ścisłe zdefiniowanymi technikami terapii, zwykle dającymi się precyzyjnie opisać i powtarzać, a także oceniać w procesie ewaluacji efektów terapii. Możemy więc mówić o dużym przywiązaniu do techniki terapii. Równocześnie nie jest dla nich bardzo istotne, czy pracują z całą rodziną, czy też z poszczególnymi częściami systemu rodzinnego. Liberman i współautorzy (1976) uważają, że behawioralna terapia małżeńska lub rodzinna jest szczególnie efektywnym środkiem w modyfikacji zachowania, gdyż zmienia sposób, w jaki członkowie rodziny radzą sobie ze sobą. W kategoriach języka teorii uczenia się radzenie sobie ze sobą można przełożyć na konsekwencje zachowań albo też na wzorce wzmocnień. Komunikat przekazywany jednemu / członków rodziny zdradzającemu objawy lub zachowania niepożądane brzmi: „Dopóki będziesz zachowywał się w taki sposób, będziemy zainteresowani tobą i będziemy dbać i troszczyć się o ciebie”. Werbalne lub pozawerbalne sposoby darzenia uwagą lub okazywania troski są silnymi wzmocnieniami o charakterze społecznym. Często zdarza się, że osoba zdradzająca niepożądane zachowania (objawy) otrzymuje całą masę tego typu komunikatów o charakterze wzmocnień społecznych. Prowadzi to do wzmacniania i utrwalania zachowań objawowych. W toku terapii członkowie rodziny lub diady małżeńskiej uczą się nie nagradzać uwagą lub troską zachowań niepożądanych. W zamian za to wzmacniają poprzez rozpoznawanie i nagradzanie zachowania pożądane. W behawioralnej terapii rodzin wyróżnia się cztery rodzaje terapii:

1)    behawioralną terapię małżeństw,

2)    behawioralną terapię rodziny w sytuacji kryzysowej,

3)    trening umiejętności rodzicielskich,

4)    behawioralną terapię dysfunkcji seksualnych pary małżeńskiej.

Niektórzy autorzy (I. i H. Goldenberg 1980) włączają do terapii behawioralnej tzw. funkcjonalną terapię rodzinną, której głównymi przedstawicielami są Alexander, Parsons (1982) oraz Barton. Inni (Gurman i Kniskern 1981) traktują tę terapię jako podejście kliniczne znajdujące się pomiędzy terapią behawioralną a terapią systemową, bliżej jednak tej ostatniej. Ponieważ moja wiedza na temat tej terapii jest ograniczona i czysto teoretyczna, odsyłam zainteresowanych czytelników do obszerniejszych podręczników terapii rodzin. Pewne zasady terapii są wspólne dla wszystkich rodzajów terapii wymienionych powyżej, dlatego omówimy je łącznie, a dopiero później szczegółowo scharakteryzujemy poszczególne rodzaje terapii. Cytowani już poprzednio Libermann i współautorzy (1970, 1976, 1980) wymieniają następujące ogólne etapy charakteryzujące behawioralną terapię rodzinną:

1) konieczność stworzenia i podtrzymywania przymierza terapeutycznego,