tomI (60)

62 Podstawy fizjoterapii

Część autonomiczną (wegetatywną) układu nerwowego tworzy cały szereg ośrodków zlokalizowanych w korze mózgowej, śródmózgowiu, rdzeniu przedłużonym i rdzeniu kręgowym wraz z jego częścią obwodową (tj. pniem współczulnym z jego połączeniami, a także odpowiednimi splotami, gałęziami i włóknami nerwowymi). Układ autonomiczny dzieli się na dwie części - współ-czulną i przy współczu Iną - wykazujące antagonistyczne względem siebie działanie w stosunku do różnych narządów wewnętrznych. Pobudzenie odpowiedniej części omawianego układu powoduje więc przyspieszenie bądź spowolnienie działania danego narządu. Ogólnie można powiedzieć, że układ współczulny przyspiesza działanie narządów klatki piersiowej, a zwalnia działanie narządów'jamy brzusznej. Pobudzenie tego układu powoduje też zwiększenie wydzielania śliny i potu. Powoduje ono również rozszerzenie naczyń wieńcowych, z jednoczesnym zwężeniem innych naczyń, a także wzrost ciśnienia krwi i skurcz zwieraczy. Układ przywspół-czulny w swej istocie działa odwrotnie.

Sprawne funkcjonowanie omawianej części układu nerwowego ma więc istotne znaczenie dla funkcjonowania całości organizmu, jako że dostosowuje on czynność różnych narządów wewnętrznych do aktualnych potrzeb. Wiele spośród stosowanych w fizjoterapii środków stanowi natomiast bodziec - bezpośredni bądź pośredni - pobudzający jedną z części układu wegetatywnego. Uzyskiwanie określonych odczynów neurowegelatywnych jest więc nieuniknione. Na ogół stanowi to podstawę różnych zamierzonych - lokalnych bądź ogólnych - efektów terapeutycznych, o mniej lub bardziej trwałym charakterze. Warto jednak pamiętać, że naturalny odczyn może być w pewnym sensie niezamierzony i stanowić swego rodzaju zagrożenie dla pacjenta. Na tym oparto m.in. przeciwwskazania do wykonywania różnych zabiegów.

Część ruchową układu nerwowego tworzą ośrodki i drogi układu piramidowego oraz ośrodki i drogi układu pozapiramidowego, a także jądra ruchowe rdzenia, których neuryty stanowią wspólną drogę końcową dla obu tych układów. Morfologiczny podział tej części na układ pi rami do wy i pozapiramidowy jest już wprawdzie przestarzały, ale przedstawienie jej w tej postaci ułatwi zapewne zrozumienie istoty działania omawianych struktur. Warto jednak podkreślić, że o.u.n. nie widzi niejako pojedynczych mięśni i nie zawiaduje nimi, lecz zarządza całymi ruchami. Trzeba również nadmienić, że w odniesieniu do ruchów świadomych obecnie nieco inaczej postrzega się funkcję kory mózgowej oraz ośrodków podko-rowyeh, a zwłaszcza układu limbieznego. Ten osiatni uważa się za system motywujący ruch, odpowiadający za ruchy celowe, wpływający leż na emocje i układ wegetatywny oraz scalający wrażenia zmysłowe (optyczno-kinetyczne). Aby uświadomić sobie jak ważną rolę odgrywa sterowanie na poziomie pod korowym, wystarczy prześledzić zadania, jakie przedstawił w tym względzie Vele. Poziom ten zarządza bowiem ważnymi funkcjami sterowanymi na poziomie rdzeniowym i „wydelikatnia” serwomechanizmy, a przede wszystkim: