IMG 1403264756

INWAZJA ESEJU 125

W obu postaciach [jakie przybrał Odyseusż] bez trudu odnajdujemy tożsamość, podobnie jak w fasolce za oknem, która wczoraj okryta zielonymi pąkami, dziś rozkwitła i jutro sczernieje. [351

Stosunek marzeń i snów do sprawnie działającej świadomości przypomina stosunek lądów do mórz na ziemskim globie — fantazje i sny obramowały nasze życie, jak tajemniczy i szumiący ocean. [53]

Rozpatrując miejsce, jakie porównaniom przypadło w poetyce esejów i lat trzydziestych, trzeba stwierdzić, iż odgrywały one jednak rolę dość podrzędną, znacznie mniejszą niż metafora i aforyzm, którym z kolei trzeba Się Zająć nieco szczegółowiej. Aforystyka jest odrębnym gatunkiem (typem?) literatury, posiada chyba najwspanialszą tradycję, sięgającą początków piśmiennictwa. Poszczególny aforyzm — tak jak jednostki sąsiadujących zbiorów „literatury najmniejszych form” (zresztą krzyżujących się zakresami) — jest samodzielnym tekstem. Dlatego umieszczenie maksymy, gnomy, sentencji, nawet przysłowia itp. w ramach większego utworu stanowi czynnik wzmacniający niezależną pozycję zdania lub fragmentu, a zatem działający dezintegrująco. Każdorazowe pojawienie się aforyzmu powoduje powstanie napięcia i jest swoistą próbą sił czynników spajających tekst i tendencji odśrodkowych. Zakłócenie narracji powodowane użyciem aforyzmu stanie się należycie zrozumiałe, jeśli posłużymy się schematem akumulacji znaczeniowej narracji sformułowanym przez Janusza Sławińskiego — na wzór zasady Mukar ovskiego¹⁶. Zasadę akumulacji znaczeniowej w utworze fabularnym przedstawił Sławiński następująco:

a    b    c    d    e

a    b    c    d

a    b    c

a b a

Pierwsza linijka schematu obrazuje następstwo elementów sekwencji („oś horyzontalną”). Kolumny pionowe zaś ukazują „kolejne stadia krystalizacji semantycznej”. Pojawienie się aforyzmu da (tutaj wstawibnego W miejsce elementu d) zmienia przebieg procesu narastania systemu znaczeniowego tekstu:

“J, Sławiński, Semantyka wypowiedzi narracyjnej. W: Dzieło. Język. Tra-fytfa. Warszawa 1974. Omawiając kumulację znaczeń w trakcie rozwijania narracji Sawiński buduje najbardziej ogólny model odnoszący się do wszelkich tekstów narracyjnych. Musiał przy tym założyć, dla celów eksperymentalnych, równoważność Poszczególnych odcinków narracji, gdy w rzeczywistości rozwój narracji i przyrost *naczeń odbywa się nierównomiernie, skokowo, pełen jest zakłóceń, przyspieszeń t rozmaitych zdarzeń semantycznych. Model Sławińskiego powinien stanowić do-*konały punkt wyjścia do bardziej szczegółowych badań semantyki narracyjnej. — ® roli przysłowia w utworze narracyjnym obszernie pisał J. Mukaf ovsky ^w książce Cestami poetiky a estetiky (Praha 1971). Duże fragmenty pt. Przyslo-^ jako część kontekstu w przekładzie B. S. Kundy opublikowała „Literatura ^owa” 1973, nr 4/5.