IMG 1403265002

INWAZJA ESEJU 131

I prze² cywilizację techniczną, stworzyła rzeczywistość fikcji artystycznej 1 $ludnioną ludźmi-schematami. Owe niezmienne figury wytworzone przez f niezrównaną fantastykę psych.ófogiczną” (49) ubiegłowiecznego [ scjentyzmu zamieszkiwały doskonały świat marzeń.

W tym miejscu analizy możemy zaprezentować jedną z centralnych I opozycji znaczeniowych eseju Micińskiego. Wedle niego autorzy opty-K „^tycznych dzieł, dążąc do stworzenia rzeczywistości wyjaśnialnej do I końca i — w ich mniemaniu — zapewniającej szczęście, wykreowali I ^at nieludzki: ogołocony z autentycznych wartości, wysterylizowany I i prawdziwych przeżyć zawierających całość dostępnych człowiekowi emo-I _cjj. W rezultacie świat racjonalistycznej utopii okazał się jeszcze jednym I piekłem opartym na fałszu i lęku przed rzeczywistością, negującym możli-I wość osiągnięcia moralnej wielkości, dostępnej po przejściu przez ciem-I ności zagubienia, błędów i cierpienia. Demaśkacja antyhumanistycznej I treści pozytywistycznej utopii prowadzi automatycznie do przewartościo-I wania nastawienia wobec nawet najbardziej „szorstkiej” rzeczywistości,

I która w aksjologicznej perspektywie Podróży do piekieł jest konieczną i drogą do osiągnięcia osobowej dojrzałości. Nie darmo wprowadził więc I autor bohaterów nowoczesnej mitologii: Cyrusa Schmita, kapitana Nemo, j Old Shatterhanda, Winnetou. Postaci te rozpoczynają proces przemiany I wyobraźni współczesnego człowieka — popularna literatura dydaktyczna | torowała drogę późniejszym herosom uniwersalnych opowieści nowoczesnej ! cywilizacji, kreowanym przez rozrywkową literaturę i środki masowej komunikacji, propagandę. Zestawienie marionetek produkowanych przez !' współczesny przemysł marzeń dokumentuje zjawisko degradacji wyobra-I żeń mitycznych (a w języku Podróży do piekieł — zjawisko zagarniania • przez infemo nowych obszarów ludzkiego świata). Zarzut niekoherencji I powodowanej nadmierną rozmaitością i odległością wprowadzanych ob-I cych pierwiastków można więc uchylić.

Spróbujmy wyliczyć najważniejsze funkcje pełnione przez cytaty I w przekazach niefabulamej prozy²²:

1. Przede wszystkim przytaczanie wzmaga ekonomię dys-! kursu. Cytat wprowadza w nowy tekst ilość informacji przewyższającą I wartość informacyjną ekwiwalentnego (potencjalnie — bo nie zrealizo-

“ Najlepszą polską pracą o przytaczaniu jest rozprawa S. Morawskiego I 0 cytacie bez cytatu („Nurt” 1966, nr 8. Rozszerzoną wersję tego szkicu włączył |r autor do swej książki: Inąuiries into the Fundamentals of Aesthetics. Cambridge I Mass., 1974), omawiająca cztery główne funkcje pełnione przez cytaty: autoryta-I tywną, erudycyjną, stymulacyjno-wzmacniającą i estetyczną. Interesujące uwagi o cy-I; towaniu — szczególnie w aspekcie psychologicznym — poczynił H. Elzenberg I w swym dzienniku Kłopot z istnieniem. Af oryzmy w porządku czasu (Kraków 1963, [ s. 125—126). O funkcjach cytatu w utworach literackich wiele cennych fragmentów I ; znaleźć można w książce D. Danek O polemice literackie) w powieści (Warszawa [ 1972) oraz w pracy M. R. Mayenowej Poetyka teoretyczna. Zagadnienia języka | (Wrocław 1975, s. 148—160).