IMG 1403265206

INWAZJA ESEJU 143

^_aDie toku rozważań nadawały spójność poszczególnym porcjom wypo-[ wiedzi.

Kazimierz Wyka aktualizował i adaptował na terenie eseistyki inne inwencje prozatorskie. Zimą w Bruges (1934) jest w zasadzie reportażem, łeez spiętym klamrą wspomnienia lekturowego z dzieciństwa. Kompozycja naśladuje technikę filmowej narracji dokumentarnej: krótkie akapity o poszczególnych obiektach i* zdarzeniach, łączone (a raczej dzie-. j₀ne) metodą ostrych cięć kolejnych ujęć. Zwornikiem struktury ustano-; wił autor szereg dopełniających się par elementów przedstawianych: zabytki — współczesne życie; to co widziane teraz — wspomnienia; cierpienie ludzkie (epizod szpitalny) — szczęście odnajdywane w sztuce. Rozmowa o litości (1935) jest esejem-dialogiem, nawiązującym do typu dialogu sokratycznego, gdzie metoda dyskusji prowadzi do wykrycia i sformułowania ważnej prawdy życiowej. Rozmowa obu partnerów prowadzi do końcowej konkluzji:

Gdy mianowicie litość narasta już i jest nieustępliwa, nie pozwoli ona, nigdy na pospolitą zgodę ze światem. Każe pracować i przemieniać, albowiem w człowieku takim, nawet w chwili pozornego spokoju, tkwi pamięć zawodów litości; tkwi jako miara słabości i niedoskonałości ludzkiej, która nie pozwoli spocząć. Bo człowiek dlatego jest słaby i dlatego nigdy nie może czuć, się zadowolony z siebie, by ciągle poprawiać siebie, by iść naprzód— słowem żyć. To zaś daje litość jak żadne inne z uczuć ^so.

Wartość tego cytatu i całego eseju-opiera się naj konwersacyjności ukształtowania językowego i paradoksalnej treści samego pomysłu. Trzeba jednak przyznać, że fen składający się wyłącznie z replik tekst jest w gruncie rzeczy światopoglądowo bardziej jednogłosowy niż polifoniczne znaczeniowo, a formalnie monologowe szkice Micińskiego. Konstatacja ta jeszcze raz potwierdza słuszność jego zdań o eseju:

Esej nie rozwiązuje problemów, ale je stawia. [...] Esej stawia problem i pozostawia swobodę wyciągania wniosków. [195]

W części 1 tego szkicu przedstawiono hipotezę dotyczącą głównych czynników tworzących gatunkową gramatykę eseju w danym momencie procesu historycznoliterackiego, wedle której strukturę przekazów eseistycznych kształtują „zewnątrzgatunkowe” odniesienia do aktualnie funkcjonujących wzorów twórczości prozatorskiej. Relacje między poszczególnymi tekstami eseistycznymi a tekstami innych gatunków, głównie prozy artystycznej, nawiązywane są poprzez świadomość literacką: manifesty, Programy, inne wypowiedzi krytycznoliterackie i wszelkie manifestacje | Poglądów na literaturę. Jeśli chcemy więc odtworzyć sytuację, w jakiej

“Wyka, Stara szuflada, s. 212, 14.