IMG 1403265140

INWAZJA ESEJU 141

y konkatenacja fabularna: powtarzanie, w kolejnych segmentach, ^ odkrywczych i niebezpiecznych podróży. Jednakże ten łańcuch ^p°_zy^cyjⁿy rozrywany bywa nieustannie komentarzami i refleksjami, Sjśle lub luźno związanymi z przedstawianymi wydarzeniami. Istnieje za to związek znaczeniowy dygresji z rozwijanym tematem myślowym. I tak A części 1 wątek heroicznej i tragicznej wędrówki Odyseusza przerywany jest rozbudowanymi (czasem do rozmiarów fragmentu) uwagami uzupełniającymi: synkretyzm antyczno-chrześcijański -> dzieje recepcji Odysei tragizm epopei —> historia pojmowania tragizmu -&■ konieczność _a wolna wola -* klasycyzm i romantyzm o tragedii -> sen i fantazja a rzeczywistość -> heroizm jako akceptacja tragicznych konieczności życia determinizm, wolność woli a etyka.

Odejścia od głównego tematu oprócz funkcji wzbogacania i precyzowania ciągu problemowego pełnią również funkcję retardacyjną, taką samą jak mnożenie członów konkatenacji fabularnej. Narracja prowadzona jest skokowo, czemu sprzyja nagromadzenie zabiegów retardacyjnych, elips fabularnych i problemowych (opuszczanie, wydawałoby się, niezbędnych członów rozumowania), a przede wszystkim stosowanie inwersji czasowych. Pierwsze zdanie Podróży do piekieł sytuuje akcję w r. 363, a następnie utrzymuje ją w przedziale czasowym ograniczonym latami panowania Juliana Apostaty. Dalej rozwijana akcja nie krępuje się koniecznością następstwa chronologicznego — cofa się do czasów legendarnych, aby przeskoczyć do XVIII-wiecznej Francji; i tak bez przerwy: z archaicznej Grecji do ubiegłowiecznej Anglii, z Palestyny Hioba do Wiednia Freuda...

Sposób prowadzenia monologu podmiotu mówiącego Podróży do pie-feiel trzeba nazwać w terminologii Stanzela narracją auktorialną²⁹. Narrator omawianego eseju nie uczestniczy w świecie przedstawionym; w opisach, a nawet komentarzach i refleksjach unika gramatycznych konstrukcji z czasownikami w 1 osobie liczby pojedynczej. Dzięki temu dysponuje wobec prezentowanych wydarzeń dużym dystansem, co pozwala mu: ^a) wprowadzać dodatkowe informacje odpowiednio naświetlające owe wydarzenia, b) interpretować świat przedstawiany, c) oceniać przytaczane wy-NM i poglądy. Przyznajmy jednak, iż bezpośrednich ocen i komentarzy jest niewiele. Interpretacja ukierunkowywana bywa energią napięć two-^onych między homologicznymi lub kontrastowymi zestawieniami dygre-^sjl i cytatów. Obecność podmiotu utworu przejawia się poprzez subtelne sygnały metatekstowe: motta, spacjowanie najważniejszych słów, a nawet ^c%ch zdań, składniowe środki ujawniające szczególne nacechowanie emo-^onalne: wykrzyknienia i zwielokrotnione pytania. Określenie czasu nar-34 sprawia sporą trudność, gdyż tylko parokrotnie ukonkretnia się wie-„dziś” za pomocą ogólnych sugestii o współczesności. W Por-

^ * 2ob. P. S t a n z e 1, Sytuacja narracyjna i epicki czas przeszły. Przełożył

^^a n d k e. „Pamiętnik Literacki” 1970, z. 4.