30350 tomI (35)

Anatomiczne i fizjologiczne podstawy fizjoterapii 37

Ryc. 15. Przykładowe układy dźwigniowe człowieka - dźwignia dwuramienna (po lewej) i jed-norainienna (po prawej)

Ruchomość stawów ma swoje uwarunkowania w ich budowie.

Ryc. 16. Wyrostek łokciowy jako przykład „ogranicznika ruchu”

Budowa (kształt) samych powierzchni stawowych (stawy bloczkowe, cylindryczne, eliptyczne, siodełkowate, kuliste) i ilość tzw. więzów decydują o liczbie osi obrotu (stawy jedno-, dwu- i trójo-siowe), a tym samym i o liczbie stopni swobody, czyli o ilości możliwych mchów (jeden stopień swobody oznacza możliwość wykonania ruchu w jednej tylko płaszczyźnie). Kostne elementy okołostawowe pełnią przy tym rolę jak gdyby „ogranicznika ruchu”, wpływając na jego zakres. Podobną rolę spełniają miękkie elementy okołostawowe (torebki, wię-zadła, mięśnie), ograniczając ruch w nadmiernym zakresie, lub wykluczając ruch w jakiejś płaszczyźnie (tzw. więzy). Wszystko to razem decyduje o tzw. gibkości (ruchomości stawowej). Wobec opisanych wyżej uwarunkowań, rozróżnia się ruchomość stawową szkieletową największą), bierną oraz czynną (najmniejszą). Ta ostatnia wynika z aktywnej pracy mięśni działających na dany staw i stanowi główny (aczkolwiek nie jedyny) „obiekt zainteresowań” dla wielu poczynali fizjoterapeutycznych.

Rozpatrując szczegółowiej mchy ciała ludzkiego, możemy wyróżnić tzw. osteokinematykę, obejmującą mchy elementów kostnych (dźwigni) w przestrzeni, mających w sensie mechanicznym zawsze charakter ruchów obrotowych (rotacyjnych) oraz tzw. artrokinematykę - opisującą stosunki zachodzące pomiędzy powierzchniami stawowymi podczas ruchu. W tym ostatnim przypadku możemy mówić o mchach przetaczania i poślizgu dwóch sąsiednich powierzchni stawowych. Z mchem przetaczania mamy do czynienia wówczas, gdy w trakcie wykonywania mchu coraz to nowe części (punkty) dwóch powierzchni stawowych stykają się z sobą. Podczas takiego ruchu, po stronie, w którą jest on wykonywany dochodzi do kompresji powierzchni stawowych, a po przeciwnej do ich separacji. Podczas mchu poślizgu natomiast, stały punkt odniesienia na jednej powierzchni stawowej wchodzi w kontakt z coraz to nowymi punktami drugiej powierzchni. Specyficznym rodzajem mchu poślizgu, jest tzw. ruch jednopunktowy (np. podczas