94283401 djvu

414 K. W. MAJEWSKI

posiadają już niektóre komórki bardziej od innych na światło wrażliwe. Komórki te grupują się w pewnych punktach na powierzchni ciała, zazwyczaj, choć nie zawsze, posiadają barwik w swem otoczeniu i stanowią najpierwotniejszą formę oka, które niezdolne jest jeszcze rozpoznawać kształtu otaczających przedmiotów, gdyż nie wytwarza w sobie ich optycznego obrazu. Do takich „punktów ocznych^ dochodzą u form zwierzęcych wyżej uorganizowanych osobne włókna nerwowe, wyposażone swoistą wrażliwością na światło. Przechodząc do ustrojów coraz to wyższych, spotykamy u nich punkty oczne w postaci jamek, względnie lejkowatych lub kielicho-watych zagłębień. Ściany boczne takich jamek wyścielane bywają nieprzeźroczystą warstwą komórek barwikowych, a dno ich zajmują komórki wrażliwe na światło, z których wybiega włókno nerwowe, przenoszące wrażenie światła do właściwych ośrodków. Tego rodzaju lejkowato zagłębione oko skupia już poniekąd światło na zakończeniu nerwowem. A jeśli, jak to widzimy u członkonogów. oko złożone jest z mnóstwa takich przegródek wzrokowych, a na dnie każdej posiada zakończenie osobnego włókna nerwowego, to z mozaiki wrażeń przez poszczególne przegródki wzrokowe odebranych, jest ono niewątpliwie w stanie wytwarzać pewne, choć bardzo może niewyraźne i nieokreślone jeszcze wrażenie kształtu, wielkości, a może i barwy jasnych przedmiotów mniej lub więcej odległych. Sprawność czynnościowa takich oczu złoaonyph jest tern większa, im większą jest ilość przegródek wzrokowych, a bywa ich w jednem oku u niektórych owadów 12.000—20.000.

Oko zwierząt wyższych (kręgowych) jakoteż oko ludzkie zbudowane jest na wzór ciemni optycznej, której otworem jest źrenica opatrzona w soczewkę, a ekranem siatkówka rozpostarta na nieprzeźroczystej warstwie barwikowej. Na tymto ekranie powstają rzeczywiste, pomniejszone i odwrócone obrazki świata zewnętrznego, których istnienie przewidział Keppler (1602), wysnuwając je z prawideł dyoptryki, a doświadczalnie wykazał Krzysztof Schei-n e r (1609), odsłoniwszy na wyjętem oku zwierzęcem siatkówkę przez odpreparowanie twardówki i naczyniówki na tylnej części gałki ocznej. Szczególnie pięknie widać obrazki jasnych przedmiotów zewnętrznych n. p. obrazek okna lub świecącej się lampy na odsłoniętej w ten sposób siatkówce dużego oka wołowego.

Narząd wzroku u zwierząt wyższych i u człowieka składa się zatem z dwóch czynnościowo różniącj^ch się od siebie części: z czę-