Image
59 djvu

148

Społeczeństwo polskie, przekształcając w wieku XVI-tym swój ustrój polityczny, organizując i powołując do życia sejmy i sejmiki, zbyt mało zwróciło uwagi na utrzymanie siły państwa, osłabiło władzę wykonawczą, nie pomyślało o zaopatrzeniu skarbu publicznego ani o sile zbrojnej, któraby mogła bronić skutecznie otwartych granic Rzeczypospolitej. Społeczeństwo ówczesne, a właściwie jedna tylko uprzywilejowana jego warstwa, szlachta, zbytnio zaufała sobie; ujmując w ręce ster interesów publicznych, wzięła na się całą odpowiedzialność, cały ciężar rządzenia olbrzymiem i z różnorodnych żywiołów zło-żonem państwem. Obowiązkom tym szlachta polska sprostać nie umiała, klasowe jej samolubstwo doprowadziło do ruiny ekonomicznej i utrzymywało w ciemnocie resztę społeczeństwa, jej sejmikowe rządy rozbiły siłę państwa. Słusznie powiedział Montesąuieu, znakomity pisarz polityczny XVIII-go wieku, że Rzeczypospolite utrzymują się tylko cnotą swoich obywateli. Kwitła i Rzeczypospolita polska, dopóki panującą warstwę ożywiał duch obywatelski, dbałość o sprawy publiczne, póki stała na wysokim poziomie umysłowym i moralnym. Z czasem jednak poziom ten obniżył się; wiek XVII i XVIII-ty — to okres upadku nauk, zaniku oświaty, enót wszelkich i rycerskiego ducha. Gnuśność i zastój ogarniają społeczeństwo, żadna myśl żywsza nie znajduje dostępu do umysłów ospałych, żadna ochota do czynu nie porusza leniwej masy szlacheckiej. Rządy, sprawowane przez nią, noszą tćż na sobie piętno nieudolności i niemocy, mają na względzie nie dobro ogółu, lecz interes jednej tylko warstwy. Społeczeństwo