WYKŁAD IX
OCHRONA I WYKORZYSTANIE ŻYWYCH ZASOBÓW PRZYRODY
Formy konserwatorskiej ochrony przyrody
Najważniejszym sposobem ochrony żywych zasobów środowiska są tzw. szczególne formy ochrony przyrody. Wśród nich wyróżnia się:
parki narodowe,
rezerwaty przyrody,
parki krajobrazowe,
obszary chronionego krajobrazu,
obszary Natura 2000,
pomniki przyrody,
użytki ekologiczne,
zespoły przyrodniczo-krajobrazowe,
ochronę gatunkową roślin i zwierząt.
Poszczególne formy różnią się między sobą przedmiotem, celem, zakresem i intensywnością ochrony oraz sposobem powoływania i udostępniania.
Usuwanie drzew i krzewów
Usunięcie drzew lub krzewów może nastąpić tyko za odpowiednim zezwoleniem wójta, burmistrza lub prezydenta, a w przypadku nieruchomości wpisanych do rejestru zabytków - wojewódzkiego konserwatora zabytków.
Wydanie zezwolenia może zostać uzależnione od przesadzenia drzew we wskazane miejsce lub zastąpienia ich innymi drzewami lub krzewami.
Wniosek o wydanie zezwolenia na wycięcie drzewa lub krzewów powinien zawierać:
imię, nazwisko i adres albo nazwę i siedzibę posiadacza i właściciela nieruchomości;
tytuł prawny władania nieruchomością;
nazwę gatunku drzewa lub krzewu;
obwód pnia drzewa mierzonego na wysokości 130 cm;
przeznaczenia terenu, na którym rośnie drzewo lub krzew;
przyczynę i termin zamierzonego usunięcia drzewa lub krzewu;
wielkość powierzchni, z której zostaną usunięte krzewy.
Zezwolenia na usunięcie nie wymagają drzewa i krzewy:
rosnące w lasach;
owocowe, z wyłączeniem rosnących na terenie nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków oraz w granicach parku narodowego lub rezerwatu przyrody - na obszarach nieobjętych ochroną krajobrazową;
rosnące na plantacjach drzew i krzewów;
których wiek nie przekracza 5 lat;
usuwane w związku z funkcjonowaniem ogrodów botanicznych lub zoologicznych;
niszczące nawierzchnię i infrastrukturę drogową, ograniczających widoczność na łukach i skrzyżowaniach, z wyłączeniem rosnących na terenie nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków;
usuwane na podstawie decyzji właściwego organu z wałów przeciwpowodziowych i terenów w odległości mniejszej niż 3 m od stopy wału;
które utrudniają widoczność sygnalizatorów i pociągów, a także utrudniają eksploatację urządzeń kolejowych albo powodują tworzenie na torowiskach zasp śnieżnych, usuwane na podstawie decyzji właściwego organu;
stanowiące przeszkody lotnicze, usuwane na podstawie decyzji właściwego organu.
Wydanie zezwolenia może zostać uzależnione od przesadzenia drzew lub krzewów we wskazane miejsce bądź zastąpienia ich innymi drzewami lub krzewami (następuje odroczenie opłaty na 3 lata; jeżeli po tym okresie drzewa lub krzewy zachowały żywotność - opłata zostaje umorzona).
Za usunięcie drzew pobierana jest opłata, która kalkulowana jest w zależności od gatunku drzewa i jego obwodu mierzonego na wysokości 130 cm. Stosowany współczynnik różnicujący dodatkowo podnosi wartość opłaty w zależności od klasy obwodu danego drzewa.
Opłata za usuwanie krzewów obliczana jest jako iloczyn powierzchni pokrytej krzewami, z której nastąpi usunięcie krzewów oraz jednostkowej stawki opłaty (sch. 2). Na rok 2006 wartość stawki jednostkowej wynosi 210,12 zł/m2.
Wysokość opłaty podnosi się o 100% gdy usuwane są drzewa lub krzewy:
z terenu uzdrowisk,
obszaru ochrony uzdrowiskowej,
terenu nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków.
Istnieje szereg przypadków, w których osoba usuwająca obiekty zieleni może być zwolniona ze stosownych obciążeń finansowych.
Z opłat zwolnione jest usuwanie drzew i krzewów:
na których usunięcie nie jest wymagane zezwolenie,
na których usunięcie osoba fizyczna uzyskała zezwolenie na cele niezwiązane z prowadzeniem działalności gospodarczej,
jeżeli usunięcie jest związane z odnową i pielęgnacją drzew rosnących na terenie nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków,
które zagrażają bezpieczeństwu ludzi lub mienia w istniejących obiektach budowlanych,
które zagrażają bezpieczeństwu ruchu drogowego oraz kolejowego albo bezpieczeństwu żeglugi,
w związku z przebudową dróg publicznych i linii kolejowych,
które posadzono lub wyrosły na nieruchomości po zakwalifikowaniu jej w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego na cele budowlane,
z terenów zieleni komunalnej, z parków gminnych, z ogrodów działkowych i z zadrzewień, w związku z zabiegami pielęgnacyjnymi drzew i krzewów,
które obumarły lub nie rokują szansy na przeżycie, z przyczyn niezależnych od posiadacza nieruchomości,
topoli o obwodzie pnia powyżej 100 cm, mierzonego na wysokości 130 cm, nienależących do gatunków rodzimych, jeżeli zostaną zastąpione w najbliższym sezonie wegetacyjnym drzewami innych gatunków,
jeżeli usunięcie wynika z potrzeb ochrony roślin, zwierząt i grzybów objętych ochroną gatunkową lub ochrony siedlisk przyrodniczych,
z grobli stawów rybnych,
jeżeli usunięcie było związane z wykonywaniem i utrzymaniem urządzeń wodnych służących kształtowaniu stosunków wodnych oraz ochronie przeciwpowodziowej w zakresie niezbędnym do wykonania i utrzymania tych urządzeń.
W określonych przypadkach istnieje konieczność uiszczenia kar. Kary mogą zostać naliczone za:
zniszczenie terenów zieleni, drzew lub krzewów przy okazji niewłaściwego wykonywania robót ziemnych, używania sprzętu mechanicznego albo urządzeń technicznych oraz stosowania środków chemicznych w sposób szkodliwy dla roślinności,
usuwanie drzew lub krzewów bez zezwolenia,
zniszczenie spowodowane niewłaściwą pielęgnacją terenów zieleni, drzew lub krzewów.
Wysokość kary równa jest trzykrotności należnej opłaty za usuwanie drzew lub krzewów
Kary związane ze zniszczeniem terenów zieleni - trawników i kwietników oblicza się poprzez pomnożenie wielkości zniszczonej powierzchni i jednostkowej stawki kary.
W roku 2006 stawka jednostkowa w przypadku trawników wynosi 48,33 zł/m2, a w przypadku kwietników 419,99 zł/m2.
Wszystkie regulacje związane z usuwaniem drzew i krzewów oraz pobieraniem kar i opłat nie dotyczą obiektów:
rosnących w lasach lub na gruntach leśnych,
chronionych jako szczególne formy ochrony przyrody,
usuwanych na podstawie decyzji właściwego organu z obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi oraz z wałów przeciwpowodziowych i terenów w odległości co najmniej 3 m od stopy wału.
Etyczno - moralne aspekty postępowania ze zwierzętami
Polskie prawo, stwierdza jednoznacznie, że zwierzę jest istotą żyjącą, zdolną do odczuwania cierpienia, a człowiek jest mu winien poszanowanie, ochronę i opiekę (ustawa o ochronie zwierząt).
Każde zwierzę wymaga humanitarnego traktowania.
Nieuzasadnione, lub niehumanitarne zabijanie zwierząt, a także znęcanie się nad nimi jest zabronione.
Przez znęcanie się rozumiane jest świadome zadawanie zwierzętom bólu, a w szczególności:
umyślne zranienie lub okaleczenie zwierzęcia, nie stanowiące dozwolonego prawem zabiegu lub doświadczenia na zwierzęciu,
doświadczenia na zwierzętach powodujące cierpienie, przeprowadzone z naruszeniem przepisów ustawy,
umyślne używanie do pracy lub w celach sportowych albo rozrywkowych zwierząt chorych, w tym rannych lub kulawych, albo zmuszanie ich do czynności mogących spowodować ból,
bicie zwierząt przedmiotami twardymi i ostrymi lub zaopatrzonymi w urządzenia obliczone na sprawianie specjalnego bólu, bicie po głowie, dolnej części brzucha, dolnych częściach kończyn,
przeciążanie zwierząt pociągowych i jucznych ładunkami w oczywisty sposób nie odpowiadającymi ich sile i kondycji lub zmuszanie takich zwierząt do zbyt szybkiego biegu,
transport zwierząt, w tym zwierząt hodowlanych, rzeźnych i przewożonych na targowiska, przenoszenie lub przepędzanie zwierząt w sposób powodujący ich zbędne cierpienie i stres,
używanie uprzęży, pęt, stelaży, więzów lub innych urządzeń zmuszających zwierzę do przebywania w nienaturalnej pozycji, powodujących zbędny ból, uszkodzenia ciała albo śmierć,
dokonywanie na zwierzętach zabiegów i operacji chirurgicznych przez osoby nie posiadające wymaganych uprawnień bądź niezgodnie z zasadami sztuki lekarsko-weterynaryjnej, bez zachowania koniecznej ostrożności i oględności oraz w sposób sprawiający ból, któremu można było zapobiec,
złośliwe straszenie lub drażnienie zwierząt,
utrzymywanie zwierząt w niewłaściwych warunkach bytowania, w tym utrzymywanie ich w stanie rażącego niechlujstwa oraz w pomieszczeniach albo klatkach uniemożliwiających im zachowanie naturalnej pozycji,
porzucanie zwierzęcia, a w szczególności psa lub kota, przez właściciela bądź przez inną osobę, pod której opieką zwierzę pozostaje,
stosowanie okrutnych metod w chowie i hodowli zwierząt,
przeprowadzanie na zwierzętach testów środków higienicznych i kosmetycznych powodujących cierpienie, jeżeli znane są odpowiednie metody alternatywne.
Znęcanie się nad zwierzętami obarczone jest karą pozbawienia wolności do 1 roku, a w przypadkach szczególnego okrucieństwa do 2 lat.
Zwierzę, które jest zaniedbywane, lub okrutnie traktowane może zostać odebrane właścicielowi.
Odpowiednią decyzję w tym zakresie może podjąć wójt, burmistrz lub prezydent. Decyzja ta może zostać podjęta z urzędu lub na wniosek:
policji,
lekarza weterynarii,
inspektora Towarzystwa Opieki nad Zwierzętami,
upoważnionego przedstawiciela organizacji społecznej.
Obowiązki hodowców zwierząt.
Hodowcy są zobowiązani zapewnić takie warunki, które zabezpieczą zwierzęta domowe przed zimnem, upałami i opadami.
Hodowane zwierzęta powinny mieć zapewniony również dostęp do światła dziennego, karmy i wody oraz przestrzeń zapewniającą swobodną zmianę pozycji ciała.
Wobec hodowców zwierząt gospodarskich ustanowiono zakazy:
powodowania urazów, uszkodzeń ciała lub innych cierpień,
podawania zwierzętom hormonów wzrostu,
tuczu gęsi i kaczek na stłuszczone wątroby,
przekraczania dopuszczalnych norm zagęszczenia zwierząt w pomieszczeniach hodowlanych.
Z kolei wobec zwierząt wykorzystywanych do pracy zabrania się:
przeciążania,
używania do pracy zwierząt chorych lub niedożywionych,
używania uprzęży, wędzideł, rzędów wierzchowych, juków, podków, pojazdów lub narzędzi mogących, ze względu na zły stan techniczny lub niewłaściwą konstrukcję, spowodować obrażenia ciała lub śmierć zwierzęcia,
używania do pędzenia zwierząt przedmiotów lub narzędzi, które mogą spowodować okaleczenie zwierzęcia,
zmuszanie do wyczerpującego kłusu lub galopu zwierząt ciągnących ładunek,
używania do zrywki drewna koni poniżej piątego roku życia.
Na terenie Polski zabroniono urządzania walk z udziałem byków, psów i kogutów. Natomiast do tresury i pokazów dla celów widowiskowo-rozrywkowych mogą być wykorzystywane tylko zwierzęta urodzone i wychowywane w niewoli.
Przy takich pokazach zabrania się zmuszania zwierząt do wykonywania czynności sprzecznych z ich naturą lub powodujących ból.
Transport zwierząt.
Wiele dyskusji poświęcono zagadnieniom warunków przewożenia zwierząt.
W efekcie, szereg kontrowersyjnych działań znalazło swe prawne regulacje, i tak np.:
w trakcie transportu zwierzęta muszą być prawidłowo ulokowane, a używane uwięzi nie mogą im krępować leżenia i wstawania,
podłogi pojazdów używanych do transportu powinny mieć odpowiednią nawierzchnię, zapewniającą przyczepność kończyn oraz umożliwiającą utrzymanie higieny,
środki transportu zwierząt powinny spełniać warunki utrzymania odpowiedniej temperatury, wentylacji, przestrzeni oraz naturalnej pozycji,
w trakcie dłuższego transportu zwierzęta muszą mieć zapewnioną odpowiednio często wodę i karmę oraz odpoczynek,
zwierzętom chorym lub rannym zapewnia się niezwłocznie pomoc weterynaryjną,
zwierzęta wwożone do kraju oraz wywożone za granicę muszą być wiezione najkrótszą drogą i bez zbędnych postojów, a ich odprawa graniczna odbywa się poza kolejnością,
zabroniony jest transportu zwierząt w okresie okołoporodowym oraz transport oddzielonych od matek młodych zwierząt, niezdolnych do przyjmowania stałych pokarmów,
zwierzęta padłe oraz zwierzęta nie nadające się do dalszego transportu muszą być usunięte na pierwszym postoju.
Doświadczenia na zwierzętach.
Przeprowadzanie doświadczeń na zwierzętach dopuszczalne jest tylko w 3 przypadkach:
badań naukowych,
dydaktyki w szkołach wyższych,
ochrony zdrowia ludzi bądź zwierząt.
Doświadczenia mogą być przeprowadzone tylko wtedy, gdy istnieje pewność, że określonych celów nie można osiągnąć w inny, alternatywny sposób.
W celu opiniowania doświadczeń na zwierzętach powołane są Komisje Etyczne do Spraw Doświadczeń na Zwierzętach - Komisja Krajowa i komisje lokalne.
Doświadczenia i testy na zwierzętach mogą być przeprowadzane tylko po uzyskaniu pozytywnej opinii odpowiedniej komisji lokalnej.
W każdej z instytucji upoważnionej do prowadzenia doświadczeń na zwierzętach, badania mogą być prowadzone tylko przez osoby posiadające odpowiednie kwalifikacje oraz w zgodzie z zezwoleniem wydanym przez kierownika danej placówki.
Do przeprowadzania doświadczeń powinny być używane głównie zwierzęta pochodzące z hodowli.
Uśmiercanie zwierząt.
Uśmiercanie zwierząt może być prowadzone tylko i wyłącznie z przyczyn:
gospodarczych,
humanitarnych,
sanitarnych,
naukowych.
Poza tym uzasadnieniem zabicia zwierzęcia może być konieczność ochrony zagrożonego życia lub zdrowia ludzkiego.
Uśmiercanie zwierząt w ubojni może nastąpić tylko po uprzednim pozbawieniu ich świadomości.
Pomieszczenie poczekalni przedubojowej powinno być izolowane akustycznie i oddzielone od pomieszczenia pozbawiania świadomości.
Z kolei pomieszczenie, w którym dokonuje się pozbawiania świadomości powinno być izolowane od pomieszczeń, w których dokonuje się dalszych czynności ubojowych
i poubojowych.
W procedurach uboju zwierząt szczególnie zabronione jest:
uśmiercanie zwierząt w okresie okołoporodowym, z wyjątkiem potrzeb badań naukowych,
uśmiercanie zwierząt kręgowych przy udziale dzieci lub w ich obecności,
wytrzebianie (patroszenie), oparzanie, zdejmowanie skóry, wędzenie i oddzielanie części zwierząt stałocieplnych, przed ustaniem odruchów oddechowych i mięśniowych.