25779 IMG590

282 (De)Konstrukcje kobiecości

niana jest wiarygodność przedstawienia, to znaczy znajomość kodów zachowań, gestów, całego teatru ciała (chodu, ruchu).

^a Wypadek Venus Extravaganzy przypomina historię Brandona Teeny; obydwoje stanowią alegorię ciał, które nie znaczą, nie mieszczą się w normach przyjętych za „naturalne” w danej kulturze. Obydwoje muszą zginąć, gdyż społeczeństwo surowo karze takie próby przekraczania norm konstytutywnych dla istnienia społeczeństwa jako takiego.

^a Być może różnica pomiędzy efektem performatywności płci kulturowej a odegamemlperfomnce drag leży w samej sprzeczności płci kulturowej, w przyjętym podziale na wewnętrzną prawdę kobiecości i zewnętrzną prawdę wyglądu, chociaż w rzeczywistości - według Butler - płeć kulturowa nie jest albo tym, albo tym, ale grą pomiędzy psychiką a wyglądem, pewną nierozstrzygalnośdą tej gry. Nie może więc być zredukowana ani do jednej wewnętrznej, psychicznej dyspozycji, ani do powierzchni/wyglądu. A to oznacza, że aby stworzyć efekt wiarygodności przedstawiania pici kulturowej, potrzebne jest i jedno, i drugie, podczas gdy - jak pisze - to, co jest odgrywane w ramach praktyk drag ąueeti, to znak pici, powierzchnia, a nie ciało płci, którego w sensie społecznym nie posiada (Buder 1997a, 22).

²⁴    To raczej performer jest przez te akty powoływany do istnienia, istnieje o tyle, o ile powtarza/cytuje określone normy związane z płcią kulturową. Tu ponownie widoczna jest owa ambiwalencja konstrukcji podmiotu: jest on kimś, kto działa i na którego działa władza - w dodatku podporządkowanie się jej rygorom jest warunkiem samego działania.

²⁵    Przykładem odmiennego stanowiska może być wydana niedawno w Polsce książka SyWiane Agacinski Polityka pici (2000). Zdaniem autorki, wyjątek potwierdza regułę - dlatego też może ona lekceważyć praktyki homoseksualne, traktując je jako imitację heteroseksualności oraz różnice pozapłciowe.

^u O queer theory pisałam już w poprzednim rozdziale. Tu warto przypomnieć, że nie ma polskiego odpowiednika słowa queer. Próby tłumaczenia go za pomocą określeń „teoria pedalska” i „teoria eks-centrycz-na" osobiście uważam za nieudane.

^r Spisana tu refleksja Butler dotyczy pytania, które jej zadałam podczas jej wykładu na seminarium w Macedonii zatytułowanym „The Crisis of the Subject” (11-14. OS. 2000) na temat ostatnich prób normalizacji kategorii tpteer, która stopniowo staje się punktem wyjścia dla konstruowania

tożsamości w opozycji do innych (tjueer versus nie-queer), jak też prób hierarchizacji w obrębie samej polityki ąueer, o której wspominałam w poprzednim rozdziale (dominacja głosów białych gejów klasy średniej). v Nancy Hartsock jest jedną z obrończyń „teorii umiejscowienia” (stand-point theory), głoszącej epistemologiczną przewagę marginalizowanego Innego, który dzięki swej pozycji postrzega świat wyraźniej.

** Pesymizm zawarty w teorii władzy/wiedzy Foucaulta, głoszenie jej rozproszenia zauważa wiele jego feministycznych kryty czek. Książka Femmist In-terpretations of Michel Foucault pod redakcją Susan J. Hekman to ważna pozycja dotycząca feministycznych interpretacji i sporów z teorią Foucaulta. Zawiera między innymi teksty Hartsock, Butler i Nancy Fraser (1996). jo Foucault jest pesymistą, jeśli chodzi o możliwość rzeczywistej zmiany; sugeruje możliwość przesunięć w obrębie systemu, ale nie jego przekroczenie: „Być może ten nacisk na opór, a nie na transformację jest odpowiedzialny za ten głęboki pesymizm Foucaulta” (Hartsock, 167). Zmiana, jeśli w ogóle ma miejsce, jest efektem pewnych przesunięć w obrębie dyskursu, ewentualnie jeden dyskurs władzy zostaje zastąpiony innym, równie ujarzmiającym. Foucault nie bierze pod uwagę, że przy tak pojętej zmianie niemożliwe jest odwoływanie się do sprawiedliwości czy równości, domaganie się praw przez opresjonowanych.

³¹ W odpowiedzi umieszczonej w tym samym tomie Butler pisze, że Ben-habib nie zrozumiała jej koncepcji performatywności, myląc ją z performance, trochę w duchu Goffmanowskim. Według Butler owa możliwość zmiany jest zawarta w samym procesie performatywności, choć oczywiście jest to działanie inaczej pojęte, nieumiejscowione w woli stojącego przed czy poza czynem podmiotu, ale w samym akcie czynienia, w zmianach dokonywanych w trakcie powtarzania wciąż od nowa konstytuujących podmiot regulatywnych norm: „Być konstytuowanym poprzez język, oznacza bycie tworzonym w ramach założonej sieci wła-dzy/dyskursu, który jest otwarty na resygnifikację, ponowne użycie, subwersywne cytowanie, załamania i mimowolne zbieżności z innymi takimi sieciami. "Działanie* można znaleźć właśnie w takich punktach, gdzie dyskurs jest odnawiany” (Butler 1995, 135). Paradoksalnie, Butler twierdzi, że to właśnie fakt nieustającej produkcji podmiotu umożliwia działanie, otwierając pole dla niewiernych, subwersywnych powtórzeń. Niemożliwe jest znaleźć się poza konwencjami dyskursu, co z kolei