66832 P5090085

-    WSTPn

nie prorok (...] ale ry.

19

jaństwa wyraża się noralności wiejskiej, ii dostępu prostych : pisała o bohaterze

[ i w przyszłości jego st on przeciwnikiem ńastkowej nauki nie iga do wzrostu i zwy-lięte do najdalszych iste migotanie praw-iry mieści się w szko-po wszech na w pier-iżliwie ilość ludzi na inimalne prace w jej a warunki bytu ma* iennej tym właśnie, :ierpieli i ginęli naj-:amykać przed nimi ości, które spotykać izczególniej, którzy,

stosunek Pawła 1 słusznie zauwa-iczego nowego do Ksiąg nie robi się aspiracji Orzesz-lanego jest przed-si. Wydaje się, że lemiczny i to nie edagogiczno-filo-ltem kształtowa*

fia I jWa To 1 stoja. artwychwstania,

i i Skargi, h. 310-311.

m. ŚWIAT IDEI: NATURA ETYKA PATRIARCHALIZM

ich solidarny zwrot ku ludowi i wartościom podstawowym, ich rozczarowanie cywilizacją, niechęć do miasta, negatywny sąd na temat erotycznego rozpasania i niewstrzemięźliwości były uderzające i chyba nieprzypadkowe. Tołstoja Orzeszkowa znała i ceniła³⁰, choć może nie tak zdecydowanie jak Renana. Należy jednak wątpić, czy znała pochodzącą z roku 1862 rozprawę O metodach nauki czytania i pisania. Ale echa TołgtojowskiogP stanowiska w sprawie edukacji mogły fo niei dotrzeć, choćby poprzez jej kontakt z liberalną prasą rosyjską. We wskazanej rozprawie Tołstoj pisał między innymi o konieczności zbudowania nowego modelu szkoły ludowej; modelu, w którym sprawa nauki czytania i pisania nie byłaby centralna:

szkoła ludowa winna odpowiadać potrzebom ludu. Jakie są te potrzeby, na to odpowiedzieć może tylko ich poznanie i swobodne doświadczenie. Nauka zaś czytania i pisania stanowi tylko małą, nieznaczną część tych potrzeb, wskutek czego szkoły te są szkołami, które sprawiają przyjemność ich organizatorom, ale prawie nie przynoszą pożytku, a czasami są nawet dla ludu szkodliwe...⁸¹

Stanowisko Tołstojowsko-Renanowskie powtórzą założyciele ludo-mańskiego pisma „Głos”. W numerze wstępnym Jan Ludwik Popławski pisał:

Lud posiada własną religię, własną moralność, własną politykę - więcej - własną naukę, słowem kulturę własną, której czynniki składowe nie mogą być uważane jako niższe formy rozwoju odpowiednich kategorii kultury naszej.³²

W kolejnych zaś numerach pisma, idąc tropem tego wstępnego rozróżnienia, charakteryzowano religijne i edukacyjne potrzeby ludu jako zupełnie oddzielone i z istoty swej różne od potrzeb klas wyższych.³³

³⁰    Na temat stosunku Orzeszkowej do Tołstoja zob. komentarz Jankowskiego w: Lisly..., t. 1, s. 376. Nic znalazła natomiast potwierdzenia plotka rozpuszczona m.in. przez Mćyeta, że Tołstoj interesował się pisarstwem Orzeszkowej i że napisał przedmowę do kolejnego tłumaczenia powieści Cham na rosyjski. Zob. na ten temat: B. Bia-lokozowicz, Lwa Tbłstoja związki z Polską, Warszawa 1966, rozdz.: Wokół nienapisa-nej przedmowy do „Chama" Elizy Orzeszkowej. Z rozprawy Białokozowicza wynika, że Tołstoj zachował wobec pisarstwa Orzeszkowej stosunek krytyczny; często padało słowo ,,sentymentalizm”.

³¹    L. Tołstoj, O metodach nauki czytania i pisania, w: Pisma pedagogiczne, przcł. L. i Si Wołoszynowie, wstępom opatrzył M. Szulkin, komentarz i opracowanie S. Wołoszyn, biblioteka Klasyków Pedagogiki, Wrocław—Warszawa—Kraków 1963, s. 49.

³²    J.L. Popławski, (artykuł wstępny), „Głos” 1886, prospekt.

³³    Zob. (red.), Paiiski klerykalizm i wiara ludowa, „Głos” 1886, nr 3—4; Pariskie i chłopskie potrzeby naukowe, „Głos” 1886, nr 6 i nast.