77275 str 094 095 (3)

bork, Gniezno, Sandomierz, Pilzno, Rzeszów-Dąbrowa. Podanie to zrobiło również karierę literacką. Do najgłośniejszych należy utwór Hauptmana Zatopiony dzwon. Mickiewicz związał podanie ze Switezią:

Nieraz śród wody gwar jakoby w mieście,

Ogień i dym bucha gęsty,

I zgiełk walczących, i wrzaski niewieście,

I dzwonów gwałt, i zbrój chrzęsty.

Nagle dym spada, hałas się uśmierza,

Na brzegach tylko szum jodły,

W wodach gadanie cichego pacierza I dziewic żałośne modły.

10. Skarbnik jest duchem panującym w kopalniach. Pomaga on górnikom, wedle niektórych podań strzeże ukrytych w głębi skarbów i jest władcą dusz tych, co w kopalniach poginęli. Ukazuje się zwykle jako białowłosy starzec odziany w płótnicę i przepasany cumą, ale czasem przybiera postać myszy, czarnego kota lub psa. Oznacza to, iż kopalni grozi jakieś wielkie niebezpieczeństwo. O mniejszym ostrzega górników sykiem, dźwięczeniem lub spadającymi odłamkami. Skarbnikowi nie wolno się narażać, jest wtedy zły i mściwy. Bogata jest księga górniczych opowieści o skarbniku. Pierwszą z nich zapisał R. W. Berwiński w 1842 r. Jedną z ostatnich i najpiękniejszą — Gustaw Morcinek pt. Jak górnik Bulandra diabła oszukał (1958).

8.

GDZIE, ALE I KTO?

1.    Budowy kościoła Karmelitów na Piasku pod Krakowem doglądała królowa Jadwiga, a kamień z odciskiem jej stopki wmurowany jest w ścianę. (Zob. K. W. Wójcicki: Stopka królowej Jadwigi, „Kłosy” 1866, t. 2, nr 37.)

2.    Napad opryszków, którym przewodził słynny zbójnik Aleksy Dobosz, miał miejsce w dniu urodzin Franciszka Karpińskiego w Hołoskowie na Rusi Czerwonej. (Zob. Encyklopedia powszechna, 1861 „Dobosz”.)

3.    Zdarzenie to przypisywane Aleksandrowi Wielkiemu, u nas związano z Janem III Sobieskim i bitwą pod Wiedniem. (Zob. J. Krzyżanowski: Jan Sobieski w tradycji anegdotycznej. W.: Paralele, 1961, s. 230.)

4.    Podanie to zapisane współcześnie na Warmii wiąże się z Wilanowem, gdzie — jak wiadomo — podczas ostatniej okupacji hitlerowcy podminowali drzewa w parku. Na szczęście popłoch odwrotu przeszkodził ich wysadzeniu. (Zob. Bajki Warmii i Mazur, 1956.)

5.    Węgierska księżniczka Kinga pierścień odnalazła w Wieliczce. (Zob. W. Ciesielski: Kilka podań górniczych przy wycieczce do Wieliczki zebranych, „Tygodnik Ilustrowany” 1969, nr 83.)

6.    Jadwiga, księżna śląska, patronka tego regionu, towarzyszy śpiącym rycerzom w śląskich grotach: w Sroczej Górze pod Bytomiem, pod Czantorią w Cie-szyńskiem i w podziemiach trzebnickiego klasztoru. (Zob. R. Zmorski: Podania i baśnie ludu w Mazowszu, 1956, s. 134; J. Lompa: Bajki i podania, 1965.)

7.    Podanie o biczykach związane jest z osobą Tadeusza Kościuszki. To samo podanie o płaszczach lud wiąże ze swym ukochanym bohaterem Janem III Sobieskim. Rzecz miała miejsce gdzieś pod Warszawą.

8.    Diabli sąd miał miejsce w Lublinie i opowiadanie związane jest z Trybunałem Lubelskim, w którym na sali wisiał niegdyś krucyfiks z odwróconą głową Chrystusa. (Zob. m. in. L. Siemieński: Podania i legendy, 1845, s. 750).

9.    Podanie to do dziś opowiadają górale pienińscy, wiążąc je z osobą Kingi, której zameczek znajduje się w pobliżu Trzech Koron. To samo opowiadają pod Zawichostem o ucieczce klarysek, które prowadziła błogosławiona Salomea, siostra księcia Bolesława. (Zob. także: Słownik folkloru polskiego, 1965, s. 167.)

10. Turniej i tragicznie zakończona miłość miały miejsce za panowania Zygmunta Starego. Kmita, rycerz ze Śląska, pokochał krakowiankę Bonerównę. Skałę, pod którą ponieśli śmierć, nazwano skałą Kmity, znajduje się przy drodze ze Śląska do Krakowa, nad rzeką Rudawą, niedaleko Balic. Na kamieniu wyryto datę zdarzenia — rok 1515. (Zob. B. Heyduk: Legendy i opowieści o Krakowie, 1967.)

95