82557 Terapia rodzin Namysłowska16

34 Rozdział 2

2. Biorą oni udział w zachowaniu równowagi zarówno wprost, jak i nie wprost.

3. Homeostazę rodzinną obserwować można poprzez powtarzające się, dające się przewidzieć wzorce zachowań wszystkich członków rodziny.

4. Kiedy równowadze rodzinnej zagraża destabilizacja, wszyscy członkowie rodziny zgodnie podejmują działania, aby ją utrzymać.

5. Kiedy jeden z członków rodziny sygnalizuje chęć zmiany w relacji z innym, ten będzie zachowywał się tak, aby zmniejszyć lub zmodyfikować tę tendencję.

Dla terapeutów rodzinnych jest bardzo istotne, iż często objawy identyfikowanego pacjenta służą zachowaniu równowagi rodzinnej. Na przykład zaburzenia zachowania dziecka, wokół których powstają liczne konflikty rodziców oskarżających się nawzajem, mogą utrzymywać dystans pomiędzy nimi w sytuacji, kiedy jedno z nich dało sygnał, że dystans ten zaczyna mu dokuczać i będzie dążyć do zmiany. Takie i podobne przykłady można mnożyć w nieskończoność, mechanizmy homeostatyczne są bowiem stosunkowo łatwo obserwowalne w systemie rodzinnym. Warto pamiętać że pojęcie homeostazy rodzinnej powstało w bezpośrednim związku i w wyniku pracy z rodzinami, w których jedna z osób zdradza objawy schizofreniczne. Ponieważ takie właśnie rodziny przejawiały niesłychanie silnie wyrażone tendencje homeostatyczne, przekonanie o wadze homeostazy zostało niejako uogólnione na wszystkie, także zdrowe rodziny. Dopiero praca z innymi typami rodzin, a także obserwacja zachowania zdrowych rodzin pozwoliły zauważyć także inne mechanizmy regulujące funkcjonowanie systemu rodzinnego. Przejdziemy teraz do ich omówienia.

Maruyama (1968) wierzy, że przetrwanie każdego systemu żywego zależy od dwu istotnych procesów: „morfostazy” i „morfogenezy.” „Morfostaza” oznacza mechanizmy regulujące systemu nastawione na utrzymywanie przez niego stałości (deviation-^ounteracting process). Jak łatwo zauważyć, jest to odpowiednik pojęcia homeostazy. Utrzymywanie stałości w systemie jest możliwe dzięki procesowi znanemu pod nazwą ujemnego sprzężenia zwrotnego. Tu właśnie nasuwa się porównanie z wymienionym nieco wyżej termostatem. „Morfogeneza” oznacza proces zmiany w systemie. Proces ten jest realizowany poprzez mechanizm dodatniego sprzężenia zwrotnego, inaczej mechanizm • .yf.tiim todzinny

m.i. i Liii ui zmiany (deviation-amplifying process), zwiększający zróż-iiit nwanie w systemie. Zjawisko dodatniego sprzężenia zwrotnego i zę.io hywa utożsamiane ze zjawiskiem o negatywnym charakterze dla y .innu, które może doprowadzić do jego destrukcji, jeśli nie zostanie zahamowane. Cybernetycy, np. Wiener (1961), twierdzą, że jeśli dodatnie sprzężenie zwrotne przekroczy pewien punkt krytyczny (poziom optymalny), rozpocznie się proces nadmiernej korekcji funkcjonowania systemu zataczający coraz szersze kręgi, który doprowadzi wreszcie do lego destrukcji. Według innych badaczy teorii systemów, zajmujących się organizmami żywymi i systemami społecznymi, każdy system posiada swoje „homeostatyczne plateau”. W jego obrębie zachodzi autoregulacja, natomiast poza nim włącza się mechanizm dodatniego sprzężenia zwrotnego grożąc ewentualnym zniszczeniem systemu.

Wymienieni powyżej myśliciele, kładąc nacisk na teorię komunikacji, stawiali równocześnie znak równości pomiędzy coraz większym /różnicowaniem lub chaosem, a czymś jednoznacznie negatywnym dla systemu. Inni, np. Maruyama (1968) i Speer (1970) sądzą, że jest to niesłuszne i że procesy nasilające zmianę mogą przynieść pozytywne skutki dla systemu. Mogą chociażby, jak wskazują procesy ewolucyjne, zwiększać potencjał systemu potrzebny do przetrwania i ewolucji /godnej z wymaganiami nowego środowiska. Bateson (1972) wprowadza dodatkowo pojęcie ograniczeń (constrains) i różności (yariety). Pojęcie ograniczeń jest równoważne z wzorcem, strukturą, regularnością. Warunkuje ono zmiany w systemie prowadzące od przypadkowości ku uporządkowaniu, czyli wspomnianej już negentropii. Wiadomo jednak, że zbyt duże uporządkowanie, zbyt duża negentropia mogą uniemożliwić funkcjonowanie systemu. Dlatego, twierdzi Bateson, są potrzebne mechanizmy odpowiedzialne za różność, tak aby móc tworzyć mapę świata otaczającego system pod kątem ograniczeń i możliwości zmian. Można sobie wyobrazić, że system rodzinny w każdych okolicznościach, a zwłaszcza nowych, tworzy mapę świata. Może dzięki niej ocenić nowe środowisko, w którym funkcjonuje. Może też zawierać w sobie możliwości pozwalające na sprostanie nowym wymaganiom poprzez pewne zmiany lub kurczowo trzymać się starego sposobu funkcjonowania. Dobrze widać ten mechanizm w przypadku rodzin przeniesionych do nowego dla nich środowiska, np. rodzin emigrantów. Jedne starają się poznać nowy świat, nauczyć się języka, szukać przyjaciół, inne zaś usztywniają swoje dotychczasowe sposoby funkcjonowania, zamykają