bez tytułu13 bmp

122 WOLFGANG JSER

Niedookreślenie tekstu skłania czytelnika⁵ do poszukiwania sensu. Ażeby go odnaleźć, musi zmobilizować świat swej wyobraźni/ Jeśli tak się stanie, ma wtedy szansę uświadomienia sobie swoich , własnych predyspozycji, przekonując się, że jego projekcje sensów nigdy nie dadzą się uzgodnić bez reszty z możliwościami tekstu. Każde bowiem znaczenie.ma charakter cząstkowy i wszystko, co wiemy, właśnie dlatego, że to wiemy, jest prawdopodobnie przekraczalne. Dlatego też nowoczesne teksty, z których wy¹-; pieniono wszelkie reprezentatywne znaczenie, dają w przebiegu swej recepcji szansę, że sprowokowany do refleksji czytelnik ustosunkuje się do swoich wyobrażeń.    *'    . '•.

W niektórych tekstach literatury współczesnej możną prześledzić ten stan rzeczy w sposób niemal eksperymentalny. Dotyczy to przede wszystkim tekstów Becketta, które na pierwszy rzut oka sprawiają wrażenie, jakby chciały zamknąć drzwi przed czytelnikiem. Przy tym jednak?Właśnie kwantum niedookreślenia ¹ tekstu stwarza czytelnikowi możliwości wejścia w tekst. Jeżeli wydają się one zamknięte,⁵ tó z^; pewnością^: dlatego, że stopień niedookreślenia przekroczył Ogranicę tolerancji, która musi być przestrzegana, jeżeli ma zostać^ jeszcze zagwarantowana zwykła miara orientacji w tekście/ Ale dyskusja wokół Becketta wykazuje, jak niechętnie czytelnicy' Becketta godzą się z tym zamknięciem drzwi. Na wysoki stopień niedookreślenia teaguje się zmasowaną projekcją znaczeń, których 'Ważność zostaje jeszcze przez to podkreślona, że przypisywane tekstom znaczenia nabierają charakteru alegorycznego. Jakiekolwiek są szczegółowe intencje tej alegoryzacji, jej cel — możliwie ujednoznacznić przypisywane tekstowi znaczenie — nie ulega wątpliwości.

W ten sposób alegoreza'Becketta wskazuje, że wysokie stopnie niedookreślenia wyraźnie prowpkują znaczenia dążące do jednoznaczności. Jeżeli jednak teksty fikcjonalne mają nabrać charakteru jednoznacznego, nie pozostaje nic innego, jak rozstrzygnąj:, jakiego rodzaju ma być ich znaczenie. Takie decyzje uwidaczniają jednak z taką samą wyrazistością dyspozycje i preferencje^ [_vV.orzugsgesta!ten”] (Schełer) .tych, którzy, je podejmują. Być może nawet teksty Becketta zawsze wymagają od swoich czytelników pełnego zaangażowania. - Mobilizują one⁵ całkowicie świsjt naszych wyobrażeń, jednakże ?nie po to, by dać uspokojenie \v jednym odnalezionym znaczeniu! lecz raczej pó to, by dopro-

Radzić do poczucia, że ich swoistość ujawni się dopiero wtedy, gdy granice świata naszych wyobrażeń zostaną przekroczone. Nic więc dziwnego, że początkowo sprowadza się takie teksty przy pomocy zmasowanej projekcji znaczeń do znanego już horyzontu.

Okazuje się przy tym jednak, że takie narzucone tekstom Znaczenia sprawiają wrażenie tym bardziej, trywialnych, im bardziej są jednoznaczne. Teksty Becketta wymagają od czytelnika, by wniósł on do lektury wszystkie swe wyobrażenia, ponieważ tylko one mogą, wobec właściwości takich tekstów, dostarczyć ilości redundancji koniecznej do tego, by innowacja stała się odczuwalna. Teksty te stają się następnie w takiej mierze zdolne do komunikacji, w jakiej zmieniają się nasze wyobrażenia i .preferencje. Zaczynają one oddziaływać dopiero wtedy, gdy (następuje kryzys naszych schematów rozumienia i postrzegania, i ■tym samym pozwalają nam zrozumieć, że nie zaktywizujemy naszej wolności, dopóki zamykamy się sami w naszym prywatnym świecie wyobrażeń.

IV

Przerwijmy w tym miejscu, ponieważ zaczynamy już przechodzić od historycznego wymiaru niedookreślenia do jego wymiaru antropologicznego. Jakie wnioski wynikają z naszkicowanego stanu rzeczy, który w wyznaczonych tutaj ramach z konieczności musiał być pokazany tylko w pobieżnym zarysie? Na początku mamy prawo powiedzieć, że kwantum niedookreślenia w prozie literackiej .— a może w literaturze” w ogólestanowi najważniejszy element przekaźnikowy między tekstem a~czyTeP' mkiem.~JTlm ^Tnkt pr    niedookr eśienie funkcjonuje

o tyle, że pobudza wyobrążenia czy^    i

zawartej w tekście intencji. Oznacza to jednak, że staje się ono podstawą struktury tekstowej, w której czytelnik zawsze¹ jĆsf‘już¹ Uwzględniony. Tym różnią się teksty literackie od takich, które formułuj^^znaczenie albo nawet jakąś prawdę. Jeżeli jednak tekst zakłada swe odczytanie jako najważniejszy element własnej struktury, wtedy musi on nawet tam, gdzie jakieś znaczenie i prawda są jego intencją, pozostawić ich realizację czytelnikowi. Powstające zatem w trakcie lektury znaczenie jest wprawdzie uwarunkowa-