page0042

32

czenia mięśniowego: ruch swobodny, ruch tamowany, wysiłek, szybkość ruchu i jego kierunek, oto elementa wrażeniowe, które według wszelkiego prawdopodobieństwa są podstawą naszych idei o przestrzeni i jej własnościach; są to same pojęcia subjekty-wne, których nie mamy prawa wyobrażać sobie objektywnie w świecie zewnętrznym.

Najbardziej godnem uwagi jest, że nawet pojęcie ciała, materyi, wypływa z wrażeń wzrokowych i dotykowych, niesłusznie przedstawionych za substancye. Istotnie doszliśmy do tego, że ma-teryę uważamy jako istotę odłączną od wrażeń, wyższą od naszych wrażeń, różną od własności, które nam ją poznać dają, i niejako łączącą te własności w jeden snop. Jest to również koncep-cya oparta na wrażeniach wzrokowych i mięśniowych; zasadza się ona na tern, by wrażeniom wzrokowym i innym, wyniesionym do godności przyczyn zewnętrznych i ciągłych, przypisać wrażenia inne, które uważa się za skutek pierwszych na nasze narzędy zmysłów.

Trzeba dużego wysiłku, by wygnać z naszego umysłu te pospolite pojęcia, które, jak to widzimy, są tylko naiwnym realizmem.

Tak, mechaniczna koncepcya wszechświata jest tylko naiwnym realizmem.

Oto dla lepszego objaśnienia idei naszej u-mieśćmy naprzykład kamerton na stole. Silnem uderzeniem smyczka wprowadzamy go w drganie; widełki rozchodzą się, wahają się szybko i daje się słyszeć ton pewnej wysokości. Kamerton, dru-

http://rcin.org.pl