356 (17)

356

VII. Językoznawstwo ogólne

Zwróciłem poza tym uwagę, źe kontami nacja jest kompozycją¹ w szerokim tego słowa znaczeniu. Proces kontaminacyjny spokrewniony jest z procesem tworzenia skrótowców. Kontaminacja jest elementem marginalnym w obrębie systemu językowego; Jest ona procesem wciąż żywym.

W zakończeniu omawianego artykułu stwierdziłem, że nowszego naświetlenia i osobnego opracowania - nie tylko zresztą z punktu widzenia językoznawczego -wymaga sprawa przyczyn występowania różnych rodzajów kontaminacji.

3. Rozmaite podaje się przyczyny powstawania tworów kontaminowanych. Roz-piętość tych przyczyn jest duża nawet w obrębie konwencjonalnej normy językowej (i normy psychicznej). Proces kontaminacyjny może być m.in. w szerokim rozumieniu zabiegiem stylizacyjnym². Tu szczególnie charakterystyczne są kontaminowane twory żartobliwe³.

Procesy kontaminacyjne mogą też powstawać na tle patologicznym, np. kontami-nacje (chwilowe) związane z afazją⁴. Ta sprawa wymaga dalszych wyjaśnień także od strony językoznawstwa.

Niektóre kontaminacje nie mające podłoża patologicznego związane są z pewnymi chwilowymi zaburzeniami w realizacji systemu językowego (np. pewien typ tzw. przejęzyczeń⁵, sporadyczne błędy językowe). Jedną z przyczyn występowania kontaminacji jest to, co niektórzy nazywają „niepewnością lingwistyczną”⁶. W tym kontekście należy wspomnieć o tym (jako o ewentualnej przyczynie pojawienia się pewnych rodzajów kontaminacji), co Rudnicki nazwał prawem identyfikacji wyobrażeń niedo-

1

   Por. ibidem, szczególnie s. 120 i 141; por. też późniejszą publikację tegoż autora: Paronimiajako proces leksykalny. W: Socjolingwistyka. 4. Pod red. W. Lubasia. Prace naukowe UŚ nr 528. Warszawa* -Kiaków-Katowice 1982, s. 79.

2

   Por. m.in. M. Głowiński, T.Kostkiewiczow a, A. O ko pień-Sławińska,.!. Sławiński, Słownik terminów literackich. Pod red. J. Sławińskiego. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1976, s. 202. Por. też m.in. H. Marchand, The Categories and Types of Present-Day English Word-fomdlion. An Synchronic-Diachronic Approach. Wiesbaden 1960, s. 367; W. F l e i s c h e r, Wortbildungder deutsdm Gegenwartssprache. Leipzig 1976, s. 236.

3

^s Por. np. D. B uttl er, Polski dowcip językowy. Warszawa 1968, s. liii n., 120-121,145 i n., 291 in„ S, Grab i as, Z zagadnień komizmu w gwarze studenckiej., Językoznawca” 1968, nr 18-19, s. 116.

4

   Zob. m.in. M.Maruszewski, Afazja. Zagadnienia teorii i terapii. Warszawa 1966,s. 296-297, S. Grabias, Kontaminacje we współczesnym języku polskim, op.cit., s. 140-141; I. Styczek. Logopedia. Warszawa 1983, s. 272,283.

5

   Por. m.in. Z. Klemensiewicz, O tzw. przejęzyczeniach. „Język Polski” XXXIX, 1959, s. 178--179; W. Henzen, Deutsche Wórtbildung. Tubingen 1965, s. 15-16.

6

* Zob. A. Furgalska, R. Lebda, J. Warchala, O przejawach „ niepewności lingwistycznej Na przykłazie wywiadów z robotnikami. W: Socjolingwistyka. 4, op.cit., s. 67-74, szczególnie zaś s. 70--71. Przytoczę kilka podanych tam przykładów na kontaminacje frazeologiczne: „«na węglu jednak sł\-niemy» (na węglu stoimy j| z węgla słyniemy), «poszedłem do nauki w charakterze zduna»{poszedłem do terminu, szkoły \\ na nauki, dla nauki), ((życie kulturalne mocno się krzewiło» (i\vu» kulturalne kwitki krzewić kulturę)". Por. też m.in. E.Il. S t u r t e v u n t, An Introduction to Unguistic Science New Hav«n 1950, s. no.