3 (2384)

różniamy więc ekonomię polityczną wspólnoty pierwotnej, ekonomię polityczną formacji azjatyckiej i antycznej, ekonomię polityczną feudali-zmu, ekonomię polityczną kapitalizm^ i wreszcie ekonomię socjalizmu. Każda z nich bada prawa ekonomiczne specyficzne dla danej formacji społecznej, sposób działania formacji społecznej oraz jej „ekonomiczne prawo ruchu”; w ten sposób daje klucz do zrozumienia procesu powstania, rozwoju i upadku każdej poszczególnej formacji społecznej.

Zasięg historyczny działania praw ekonomicznych nie zawsze jednak pokrywa się z poszczególnymi formacjami społecznymi. Dzieje się tak tylko w zakresie praw ekonomicznych specyficznych dla danej formacji. Inne prawa ekonomiczne mają zasięg szerszy — jak techniczno-bilanso-we prawa produkcji lub prawa ekonomiczne wyrażające wspólne cechy bazy ekonomicznej kilku formacji społecznych bądź węższy — jak prawa ekonomiczne, które są wyrazem tylko pewnej fazy rozwojowej bazy danej formacji społecznej, a często także prawa wynikające z oddziaływania nadbudowy. Nawarstwienie praw ekonomicznych, działających w obrębie poszczególnej formacji społecznej, o rozmaitym zasięgu historycznym i rozmaitym powiązaniu z bazą ekonomiczną formacji sprawia, że „ekonomie polityczne” poszczególnych formacji społecznych nie stanowią odrębnych, niezależnych od siebie nauk. Badania ich częściowo pokrywają się, zazębiają się o siebie i opierają na wspólnej podstawie.

Ta wspólna podstawa polega na tym, że różne prawidłowości przebiegu procesu gospodarczego w rozmaitych formacjach społecznych są przejawem — w różnych warunkach historycznych -— tego samego procesu społecznego, mianowicie produkcji i podziału materialnych środków zaspokajania potrzeb ludzkich. Dlatego „ekonomie polityczne”, odpowiadające poszczególnym formacjom społecznym, są odgałęzieniami jednej wspólnej nauki ekonomii politycznej. Podział ekonomii politycznej na ekonomie polityczne poszczególnych formacji społecznych nie wyczerpuje całości tej nauki. Istnieją bowiem zagadnienia, których zasięg obejmuje więcej niż jedną formację społeczną, a nawet istnieją pewne ogólne właściwości procesu gospodarczego występujące we wszystkich formacjach społecznych (jak np. niektóre techniczno-bilansowe prawa produkcji). Obok części traktujących o prawach ekonomicznych i sposobie działania poszczególnych formacji społecznych, ekonomia polityczna obejmować musi część, której przedmiotem są ogólne zagadnienia, wspólne rozmaitym formacjom społecznym ¹.

1

O takiej ogólnej części ekonomii politycznej wspomina też Engels, który pisze: „Ekonomia polityczna nie może więc być jednakowa dla wszystkich krajów i dla wszystkich epok historycznych... Rozpatruje ona materiał historyczny, tzn. ustawicznie się zmieniający; bada przede wszystkim specyficzne prawa każdego poszczególnego szczebla rozwoju produkcji i wymiany — i dopiero przy końcu tego badania potrafi ustalić nieliczne, całkiem ogólne prawa obowiązujące w produkcji