46 47 (29)

nika badań jakościowych. Przykładem jest książka L. Kopciewicz Polityka kobiecości jako pedagogika różnic, w której dużo uwagi poświęca autorka tak zwanej analizie fenomenograficznej, zarówno w wymiarze podstaw metodologicznych, jak i zastosowania praktycznego¹.

Przedstawiona sytuacja nie jest typowa tylko dla pedagogiki, występuje w innych naukach społecznych, między innymi w psychologii, która jest podstawową nauką pomocniczą dla pedagogiki. Oto stosowne przykłady. W polskiej psychologicznej literaturze metodologicznej znajdujemy odniesienia zarówno do metodologii badań empirycznych ilościowych (ta orientacja wciąż dominuje), jak i coraz częściej do metodologii badań empirycznych jakościowych. Duży objętościowo podręcznik metodologii badań psychologicznych autorstwa J. Brzezińskiego zawiera treści ściśle związane z orientacją ilościową - z metodologią badań empirycznych ilościowych^{2 3}. Autor w poszczególnych częściach poddaje analizie:

•    naturę procesu badawczego w psychologii,

•    zmienne - problemy - hipotezy,

•    metody statystyczne,

•    modele sprawdzania hipotez - model eksperymentalny, model wielokrotnej regresji, model ex post facto,

•    podstawy konstrukcji testów psychologicznych i interpretacji ilościowej danych testowych.

Z kolei w pracy zbiorowej pod redakcją M. Straś-Romanowskiej Metody jakościowe w psychologii współczesnej³⁶ uwaga czytelnika zwracana jest na metodologię badań empirycznych jakościowych: w części pierwszej zawarte są analizy teoretycznych i metodologicznych podstaw badań jakościowych, część druga zaś zawiera informacje o zastosowaniach metod jakościowych, między innymi o podejściu hermeneutycz-nym, metodzie analizy narracji, analizie treści, analizie przypadku. Redaktor tomu uzasadnia potrzebę badań jakościowych różnorodnością zjawisk psychologicznych: obok faktów natury (wynikających z biologicznej struktury organizmu), poddających się badaniom przyrodniczym, występują fakty kultury, związane z porządkiem nieinstrumen-talnym - egzystencjalnym, duchowym, które można badać metodami jakościowymi⁴.

W innej pracy zbiorowej ta sama autorka dowodzi, że obok paradygmatu naturalistycznego (przyrodniczego) w psychologii niezbędne jest podejście humanistyczne, związane z przyjęciem tezy o osobowym charakterze człowieka, co wiąże ona z orientacją, którą określa mianem orientacji personalistyczno-egzystencjonalnej⁵.

W pracach psychologicznych autorów zagranicznych również występują opisane wyżej tendencje. J. J. Shaughnessy, E. B. Zechmeister, J. S. Zechmeister w książce Metody badawcze w psychologii koncentrują się na metodach badań ilościowych⁶. W poszczególnych częściach autorzy książki charakteryzują:

•    ogólne założenia badań,

•    metody opisowe, między innymi obserwację, badania korelacyjne,

•    metodę eksperymentalną,

•    badania stosowane - głównie badania pojedynczych przypadków i plany ąuasi-eksperymentalne.

Natomiast w podręczniku, którego autorami są C. R. Reynolds i T. B. Gutkin, znajduje się rozdział poświęcony zastosowaniu strategii badań jakościowych do rozwiązywania problemów badawczych psychologii szkolnej⁷. Autorzy tego rozdziału (D. E. Polkinghorne i B. C. Grib-bons) zwracają uwagę na to, że badania jakościowe wynikają z potrzeby uwzględnienia w poznaniu psychologicznym człowieka zarówno sfery fizycznej i sfery biologicznej, jak i sfery ludzkiej, związanej z kulturą i komunikacją językową⁸.

Powrócę jednak do zagadnienia badań empirycznych ilościowych i badań empirycznych jakościowych w pedagogice. W dalszej części rozdziału dokonuję próby syntetycznego ujęcia istoty obu rodzajów badań, wykorzystując przykłady badawcze oraz - co ważne dla tego tekstu - poddaję analizie możliwości ich wiązania.

47

1

   L. Kopciewicz, Polityka kobiecości jako pedagogika różnic, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls” 2003.

2

   J. Brzeziński, Metodologia badań psychologicznych, Warszawa: PWN 1996.

3

   Metody jakościowe w psychologii współczesnej, pod red. M. Straś-Romanowskiej, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 2000.

4

   Tamże, s. 16-19.

5

   Na tropach psychologii jako nauki humanistycznej, pod red. M. Straś-Romanowskiej, Warszawa - Wrocław: PWN 1995.

6

   J. J. Shaughnessy, E. B. Zechmeister, J. S. Zechmeister, Metody badawcze w psychologii, przeł. M. Rucińska, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne 2002.

7

   The Handbook of School Psychology, red. C. R. Reynolds, T. B. Gutkin, New York: John Wiley and Sons, Inc 1999.

8

   Tamże, s. 111-114.