48 (353)

wego przekazu w różny sposób wykpiwały dawne wierzenia demoniczne. W tych warunkach coraz szersze kręgi społeczeństwa poczęły zdawać sobie sprawę z bezsensu wiary w rozmaite przesądy i zabobony. Niełatwo jednak można było zmienić psychikę całego społeczeństwa. Choć olbrzymia większość ludzi odżegnywała się od wiary w siły nadprzyrodzone, relikty zabobonów jeszcze dziś gdzieniegdzie dadzą się odnaleźć.

Najsilniej występują one na terenie Podkarpacia, Podhala, Lubelszczyzny, Podlasia, w niektórych regionach wschodniego Mazowsza. Stan ten zależy od wielu przeróżnych czynników. Niekiedy obok lokalnych stosunków gospodarczych decyduje źle pojmowane przywiązanie do tradycji. Nieraz sprawy te wyglądają zupełnie różnie w dwóch sąsiadujących z sobą wsiach. Zresztą poważne zmiany zachodzą bardzo szybko i relikty tych wierzeń z roku na rok coraz to bardziej zacierają się.

Jeszcze nie tak dawno, w latach pięćdziesiątych, podczas badań terenowych, bardzo często spotykało się osoby, i to nie należące do najstarszego pokolenia danej wsi, które głęboko wierzyły w działanie złych mocy demonicznych albo w przyjazne człowiekowi duchy domowe. Dziś spotkać takich informatorów jest już bardzo trudno. Nawet najstarsi mieszkańcy wsi nie chcą się przyznać do wiary w istoty demoniczne. Zdają sobie sprawę, że są to rzeczy wstydliwe, można nawet powiedzieć kompromitujące. Jeszcze przed kilku laty udało mi się znaleźć w jednej ze wsi w okolicach Wielunia kobietę, która doskonale jeszcze pamiętała te różne dawne wierzenia. Zdając sobie sprawę z dość silnej presji rodziny, która jak się zorientowałem zawstydzona była zbyt staroświeckimi poglądami babci, starałem się prowadzić z nią rozmowę wówczas, gdy nie było przy tym nikogo innego. Staruszka była jeszcze kopalnią informacji dotyczących dawnych wierzeń demonicznych. Podczas jednej z tych rozmów do pokoju weszła jej wnuczka, która z nieukrywanym oburzeniem poczęła czynić babci wymówki, że kompromituje całą rodzinę opowiadając takie brednie. Staruszka zamilkła i już od tej chwili nie udało mi się wyciągnąć od niej na ten temat żadnej informacji.

W ostatnich latach w akcji zwalczania zabobonów odegrał