434 435 (6)

434 CtfU III. Podłlwj makroekonomii

Stany Zjednoczone. Kanada i Australia, mimo iż są gospodarkami wysoko rozwiniętymi i uprzemysłowionymi, są również poważnymi eksporterami surowców i płodów rolnych. Jest tak dlatego, że mają one sprzyjające warunki naturalne (gleby, bogactwa mineralne), które - w połączeniu z technikami upraw i eksploatacji surowców wspieranymi przez zaawansowany przemysł - czynią produkcję surowcowo-rolną opłacalną. Z kolei w krajach Europ)' Zachodniej polityka rządów ochraniająca i popierająca rolnictwo sprawia, że również i one są znaczącymi eksporterami produktów rolnych. Nic zmienia to jednak faktu, że dla wszystkich krajów rozwiniętych dominujące znaczenie ma produkcja i handel towarami przemysłowymi oraz sektor usług.

Udział różnych krajów w międzynarodowym podziale pracy i ich pozycja w gospodarce światowej zmieniają się w czasie. Stało się to wyraźnie widoczne w XX wieku. Spektakularnym przykładem jest Japonia, która z pozycji drugorzędnej w końcu XIX wieku awansowała do roli drugiego mocarstwa ekonomicznego. Hongkong. Tajwan. Korca Pld. i Singapur w ciągu lat 1960-1990 zdołały osiągnąć poziom rozwoju i uprzemysłowienia zbliżony do zachodnioeuropejskiego i są obecnie wielkimi eksporterami. Natomiast Wielka Biytania na przestrzeni XX wieku doświadczyła rozpadu swojego imperium ekonomicznego i stała się „zaledwie" jednym z krajów o wielkim potencjale gospodarczym. Czechy z pozycji wysoko rozwiniętego kraju w latach trzydziestych przeistoczyły się w gospodarkę średnio zaawansowaną pod względem poziomu rozwoju.

A zatem udział w międzynarodowym podziale pracy i pozycja gospodarcza w święcie nie jest dana krajom raz na zawsze. Zależy to przede wszystkim od efektywności gospodarowania (systemu gospodarczego) w danym kraju i od polityki ekonomicznej władz, która może mieć różną skuteczność. Jeśli w danym kraju oba te czynniki działają dobrze, a w dodatku towarzyszy im prawidłowe wykorzystanie możliwości osiągania korzyści ze współpracy z zagranicą, wtedy bez wątpienia ów kraj będzie wzmacnia! swoją relatywną pozycję w święcie.

16.2. Obroty i struktura handlu międzynarodowego

Handel zagraniczny to eksport i import towarów. Eksport jest sprzedażą towarów krajowych za granicę, import zaś kupnem towarów za granicą. W ogromnej większości transakcji eksportowych i importowych podstawą płatności jest pieniądz - zazwyczaj jedna z kilkunastu powszechnie używanych walut wymienialnych. przede wszystkim dolar USA. Rzadko mamy do czynienia z handlem „towar za towar", czyli barterem.

Przez handel światowy należy rozumieć sumę eksportu wszystkich krajów. Jest on z definicji równy importowi światowemu (pomijając kwestię różnic statystyki eksportu i importu wynikających z włączania kosztów transportu i ubezpieczenia towarów do wartości importu). Wartość eksportu światowego w cenach bieżących wzrosła na przestrzeni nieco ponad trzech dekad trzydziestokrotnie:

z 312 mld doi. w 1970 r. do 9.4 biliona doi. w 2003 r. Oczywiście wzrost wartości handlu wyrażonej w cenach bieżących przewyższa wzrost fizycznych rozmiarów (wolumenu) obrotów - ze względu na wzrost cen. który dokonał się w tym okresie.

Handel światowy obejmuje setki tysięcy róż.nych towarów. Największa część handlu przypada na towary przemysłowe, których udział w eksporcie światowym wzrósł z 61% w 1970 r. do 73% w 2002 r. Stopniowo maleje znaczenie obrotu żywnością, na którą przypadło 7% handlu w 2002 r. w porównaniu z 15% w 1970 r. Zmniejszył się również udział surowców mineralnych i rolnych z 13% w 1970 r. do 4,5% w 2002 r. Natomiast w tymże samym okresie na względnie stałym poziomic (około 8-10%) utrzymywał się udział handlu paliwami (głównie ropą naftową). z wyjątkiem skokowego wzrostu tego udziału w latach 1974-1982 do 25%. wynikającego ze wzrostu cen ropy naftowej w wyniku działań kartelowych organizacji jej producentów (OPEC).

Większość handlu światowego realizowana jest w obrotach między krajami wysoko rozwiniętymi, na które w ostatnich kilkunastu latach przypadało 65-70% wartości importu światowego. Udział krajów rozwijających się wahał się w granicach 25-30%. a krajów Europy Środkowo-Wschodniej (w tym byłego ZSRR) stopniowo zmniejszył się z 10% do 5%.

W ostatnich latach szybko rozwija się handel usługami (eksport i import usług), którego wartość wynosi 1/6-1/5 wartości handlu towarami. Obok obrotu tradycyjnymi usługami, takimi jak usługi transportowe, budowlane, turystyczne, szczególnie szybko nabiera znaczenia wymiana usług w sektorze finansowym (w bankowości i ubezpieczeniach) oraz telekomunikacji i łączności. Również w światowym obrocie usługami wyraźnie dominującą pozycję zajmują kraje wysoko rozwinięte.

16.3. Koszty komparatywne i inne wyjaśnienia przyczyn handlu

Powiedziano wyżej, że handel międzynarodowy oparty na specjalizacji produkcji jest ekonomicznie korzystny dla jego uczestników. Zapewne takie korzyści muszą istnieć. Gdyby ich nic było. owa wielka wymiana towarów w skali międzynarodowej nic miałaby racji bytu. Należy zatem wyjaśnić przyczyny, dla których kraje ze sobą handlują.

Najprostsze wytłumaczenie korzyści z handlu zagranicznego odwołuje się do różnic w absolutnych kosztach produkcji towarów. Łatwo tę zasadę wyjaśnić na hipotetycznym przykładzie importu owoców cytrusowych do Polski z Algierii i eksportu polskiego lnu do Algierii. Niewątpliwie koszty produkcji owoców cytrusowych w Polsce byłyby o wiele wyższe niż w Algierii, gdzie do uprawy tych owoców istnieją bardzo sprzyjające warunki klimatyczne i glebowe. Z kolei klimat i gleba w- Algierii sprawiają, że koszty uprawy lnu byłyby znacznie wyższe niż