54 (235)

RELIGIE CZARNEJ AFRYKI ©WydawnictwoWAM. Kraków 2005

AFRYKA - RÓŻNORODNOŚCI JEDNOŚĆ

monoteizm nie wyklucza istnienia innych istot uważanych za wyższe, ponadziemskie, pod warunkiem że są one podlegle Istocie Najwyższej, czyli są podobne do anielskich bytów. Echo praobjawienia, najsilniejsze w zbicraczo-łowicckicj prakulturze, przetrwało także w innych, młodszych kulturach pasterskich, rolniczych i znających żelazo, aczkolwiek im „dalej” od źródła, tym bardziej objawienie zostaje „skażone” przez ludzkie myślenie, mityzującc i zbaczające z monoteizmu w stronę wiclobóstwa i wierzeń o duchach.

Koncepcja ta została wykorzystana do charakterystyki systemów religijnych Czarnej Afryki, w których, jak stwierdziliśmy wyżej, Najwyższa Istota zajmuje szczególne miejsce. Oparcie jej na przeprowadzonych przez Paula Schcbcstę badaniach Pigmejów znad Ituri spowodowało także falę krytyki pod adresem tegoż misjona-rza-badacza, zwłaszcza oskarżenia o wynikające z pośpiechu błędne odczytanie ich religii. Szczególny opór budziło uznanie religii afrykańskich za postać monoteizmu. Jak stwierdzili krytycy Schmidta: „W pojęciu Istot Najwyższych nie spotykamy ani jcdyności bóstwa, ani osobowości bóstwa (ani mono-, ani -teizmu). Istota Najwyższa u ludów niepiśmiennych nie stanowi przedmiotu wyabstrahowanego, lecz jest tylko przeniesieniem cech nieba na panteon duchów'”¹⁹. Gco Widengren zwrócił uwagę na kształtowanie się pojęcia Istoty Najwyższej wokół idei związanych z ustalaniem przeznaczenia, dw^ro-ctnologicznym wyjaśnia doskonale U. Zimoń. Monoteizm pierwotny: Wilhelma Schmidta teoria i jej krytyka w wiedeńskiej szkole etnologicznej. Lublin 2001. ^,v T. Margul, Sto lal nauki o religiach świata. Warszawa 1964. s. 236.