66 67

naprzemiennie dostarczał uczniom okazji zarówno do aktywności, jak i spokoju,

-    udostępniał środki do realizacji pomysłów dzieci,

-    popierał zwyczaj pełnej realizacji pomysłów,

-    rozwijał konstruktywny krytycyzm,

-    popierał zdobywanie wiedzy w różnych dziedzinach,

-    rozwijał sam u siebie cechy kreatywności - śmiałość i „żywość" umysłu oraz zaangażowanie¹.

Do wskazówek tych warto dodać także zasadę działania w atmosferze ludyczności (tworzenia bądź wzmacniania nastroju optymizmu, humoru i zabawy), odroczonej krytyki (szczególnie w pierwszej fazie generowania pomysłów) oraz braku rywalizacji wewnątrzgrupowej. Planowanie zajęć kształcących twórczość powinno uwzględniać powyższe reguły, „nagradzające twórcze zachowanie" i minimalizujące przeszkody w tworzeniu, choć z badań P. Torrance'a wynika, że najtrudniej nauczycielom jest stosować się do zasad szacunku dla niezwykłych pytań i pomysłów oraz stosowania konstruktywnej oceny (dlaczego dany pomysł się podoba lub nie, co można w nim zmienić, ulepszyć)².

Kolejną wskazówką, użyteczną przy projektowaniu ogólnego zarysu sposobów pracy z dzieckiem jest wiedza na temat przeszkód i ograniczeń procesu twórczego, szczególnie tych, które dotyczą: antykreatywnych przekonań i ideologii, emocjonalnych kosztów twórczości, konkurencyjnych motywów, utożsamiania wartości dzieła z wartością autora jako człowieka, niecierpliwości, rywalizacji, sztywnej samokontroli i inercji mentalnej³. Ogólne zasady realizowane są w trakcie konkretnych działań z dziećmi.

Planowanie a układ treści i tok wybranych „twórczych" zajęć

De Bono w swoim cyklu zajęć mających na celu nauczenie dzieci kreatywności, opisując proponowany tok zajęć (lekcji) dzieli je na etap ćwiczeń wykonywanych sformalizowanymi sposobami - „przemyślanymi (celowymi) i zdyscyplinowanymi", jawnymi używanymi „z premedytacją" oraz etap ćwiczeń nieformalnych⁴. W pierwszej fazie proponuje planowe i konsekwentne przestrzeganie dyscypliny czasu, analizę tylko jednego lematu podczas jednej sesji. Procedura takich spotkań składa się z trzech etapów:

-    skupienie się na temacie.

-    zastosowanie metody efektywnego myślenia.

-    omówienie rezultatów⁵.

Drugi poziom spotkań to praktyka bez świadomego odwoływania się do reguł, zasad czy zaplanowanych metod. De Bono uważa, że oba etapy po winny być stosowane w czasie zajęć w należytych proporcjach.

Proponowany przez de Bono tok lekcji polega na: prezentacji, pracy wspólnej, wywoływaniu do odpowiedzi, zastosowaniu form pracy równoległej, pracy grupowej i ćwiczeń pisemnych związanych z końcową prezentacją rezultatów. De Bono podaje nawet propozycje udziału wyróżnionych przez niego typów zadań dla poszczególnych grup wiekowych. Dla interesującego nas przedziału od 7 do 10 lat będą to:

•    zadania na wesoło - 40%;

•    zadania „dorosłe" - 30%;

•    zadania podwórkowe - 20%;

•    zadania „ciężkiego kalibru" - 10%.

Podkreśla także, że już od najmłodszego wieku należy uczyć dzieci systematyczności i sekwencji niektórych czynności w metodach bardziej kompleksowych, np. ścisłej kolejności stylów myślenia w metodzie sześciu kapeluszy⁶.

W pakiecie edukacyjnym Żywioły planowany dobór i układ treści kształcenia i wychowania jest podporządkowany tematyce zjawisk przyrodniczych - żywiołów, rozumianych jako „jeden z pierwiastków wszechświata" (kl. I - ziemia, kl. II - woda i ogień, kl. III - powietrze). Dodatkowo zajęcia podzielone są na ćwiczenia stymulujące: procesy percepcyjne i umysłowe (część Widzę i myślę), motywacyjno-emocjonalne (część Myślę i czuję), wyobraźnię (Czuję i wyobrażam sobie) oraz umiejętności dramatyczne (Wyobrażam sobie i jestemf⁰. W klasie pierwszej przewidziano także blok ćwiczeń integracyjnych. Tok lekcji twórczości związanych z tym programem przewiduje: (1) przygotowanie, (2) dostrzeganie, projektowanie oraz rozwiązywanie problemów i zadań, (3) realizowanie pomysłów, (4) podsumowanie⁵'.

67

1

   Za: Z. Pietrasiński, Myślenie lwórcze..., s. 136-139.

2

   Za: E. Nęcka, Psychologia twórczości..., s. 199-201.

3

   E. Nęcka, Proces twórczy i jego ograniczenia, Kraków 1999, s. 115-189.

4

   E. de Bono, Naucz swoje dziecko..., s. 33.

5

⁴⁸    Ibidem, s. 31.

⁴⁹    Ibidem, s. 34-38 i 40.

⁵⁰    K. Szmidt i J. Bonar, Żywioły..., s. 16.

6

⁵¹    Ibidem, s. 22.