69 (180)

z r. 1136, i tak już zostało. Tylka w niektórych wyrazach wystąpił odmienny rozwój w ur, fu, er (z yr), np. burczę6, purchawka, turkot, kurpie\ albo mruczeć, mrugać. /Obok wymowy kierpce, merdać, sterczeć, terkot w staropolszczyźnie była również znana zwykła wymowa: mardać, starczeć, tarkct. Wyrazy borsuk, portki, morda są przejęte z ruskiego.

2 ))^aimastjpierwotnego r miękkiego powstały połączenia .bardziej zróżnicowane. Przedspółgłoską przedniojęzykową twardą prasł. miękkie / zrównało się z Mbwardym [ dało. nr; już w „Bulli

gnieźnieńskiej“.....marny zapisy Marłek, Zamota. W kilku jednak

przykładach polskich.zachowała „się miękkość,, np. ziarno_T dziarski,1 a w narzeczach pomorskich i połąbskich miękkość zachowała się regularnie, np. kaszul>^e~ćmardy~ mtarftcy^ołabskie TófctS. "

3)~Prgd~^Qfgłoskami miękkimi prasł. r rozwinęło się najpierw w tr, a w ciągu XV wieku w. 'er, np. ćwirć — ćwierć.!

Tym się tłumaczą dzisiejsze oboczności, np. twardy — twierdzić {stpol. ćwirdzić), umarł — śmierć (stpol. śmirć), czwarty — ćwiartka — ćwierć, wartki — wiercić się, czarny — czerń, naparstek — pierścień.

t )\Przed wargowymi i tylnojęzykowymi spółgłoskami rozwinęło się irz, a potem, w XV wieku, 'erz. np. wirzba — wierzba. Zmiana ir, irz na 'er, 'erz była stopniowa, najdawniejsze przykłady już są w XII wieku: Zwierszow („Bulla⁴⁴ 1136) i Wierzbnice („Bulla" 1175). W „Kazaniach świętokrzyskich⁴⁴ utrzymuje się tylko ir, w „Psałterzu floriańskim⁴⁴ i w „Biblii Zofii⁴⁴ jeszcze jest częstsze ir, irz niż 'er, 'erz.

Od połowy XV wieku zaczęło się obniżać również pierwotne połączenie^-ir, yr do er, nawet przed samogłoską, np. syr, sirota, "cztyrzy zmieniało się na ser, sierota,. cztery. •.W ahania ir, irz, yr z er, erz występują w niektórych wyrazach nawet w* najlepszych drukach XVI wieku, np. u Reja i Kochanowskiego. Wymawiano tu i ścieśnione, bliskie do i, y, aż do ostatnich czasów. Zol), niżej s. «9.

Rozwój prasłowiańskiego | twardego i ]' miękkiego

i Często nie można odróżnić pierwotnego ł twardego od miękkiego, choć rozwinęły się one w polskich wyrazach w rozmaite połączenia: lu, el, ul, ul, ul, UJ W języku rosyjskim zwykle tu