7

284    Struktura i specyfika wiedzy socjologicznej

powinny być ze sobą skorelowane, bo taki charakter (tj. homogeniczność, jednorodność) posiada zmienna badana.

^Określenie stopnia rzetelności skali psychologicznej (np. do zmierzenia postawy) jest zadaniem trudnym. Wyniki takich zabiegów są o-barczone błędem, którego wielkości nie da się określić nawet w przybliżeniu”l£nacznie łatwiej i dokładniej można ustalić rzetelność skal niepsychologicznych, takich jak np. skala pozycji społecznej. W takich wypadkach rzetelność jest głównie funkcją jednoznaczności kryteriów, na podstawie których określane są pozycje społeczne badanych osób. Przy określaniu rzetelności takich skal najlepszym i w zasadzie jedynym sposobem postępowania jest powtarzanie nomiarów —

8. Homogeniczność bądź jednowymiarowość skali, oznaczającą - jak zauważa M. Marody - co najmniej dwie, różne nieco własności. W pierwszym znaczeniu homogeniczność skali oznacza zmierzenie jednej tylko zmiennej, a więc postawy wobec X a nie np. przekonania o prawdziwości twierdzenia T, które to twierdzenie jest jedynie wskaźnikiem postawy wobec X. W drugim znaczeniu jednorodność skali to zdolność tej skali do oznaczania podobnego poziomu (kwantum) mierzonej zmiennej. To drugie znaczenie zbliżone jest do pojęcia rzetelności skali. Skala równa jest jednakowemu „poziomowi postawy” obu tych osób. W większości analiz homogeniczności skali chodzi jedynie

0    pierwsze z wymienionych znaczeń tego pojęcia. Są zmienne (a więc i skale do ich mierzenia) składające się z kilku zmiennych cząstkowych. Indeks statusu społecznego L. Warnera (ISC) składał się - jak wiadomo - z czterech zmiennych cząstkowych mierzonych czterema różnymi miarami (skalami). Skala alienacji Denna składa się z trzech skal, mierzących trzy zmienne składowe globalnej zmiennej alienacji: a) bezsilność, b) poczucie relatywizmu norm oraz c) poczucie izolacji. W takich sytuacjach wiadomo, że skala nie jest w pełni homogeniczna, ale homogeniczność tą można zwiększyć przez odpowiednie przekształcenia zmiennych cząstkowych.

Przy konstrukcji skal stosuje się, w zależności od charakteru zmiennej

1    pożądanego stopnia homogeniczności skali, różne zabiegi prowadzące do określenia stopnia tej homogeniczności oraz do jej zwiększenia.

1)    Przy budowie skali Likerta miarą homogeniczności skali jest stopień korelacji poszczególnych pozycji ze średnią wartością wszystkich pozostałych pozycji (szczegóły w akapicie dotyczącym budowy skali Likerta).

2)    W skalogramie Guttmana stosuje się dwie miary homogeniczności: współczynnik odtwarzalności oraz współczynnik skalarności.

3)    W wielu typach skal oblicza sie korelację wewnętrzne wszystkif.h pozycji skali, budując matryce korelacji (każda pozycja jesz korelowana z każdą z pozostałych). Jest to zabieg pracochłonny - dla skali składającej się z 10 pozycji trzeba obliczyć

/rt(ń-l) \

czyli 45 współczynników korelacji. Jednak obliczenie takiej macierzy współczynników pozwala na dokładne określenie korelacji wewnętrznej skali i eliminację pozycji nie spełniających wymogów jednorodności. Najczęściej stosuje się w takich zabiegach współczynnik^Pearsona, ale dla pozycji dychotomicz-nych (ocenianych TAK - NIE) można stosować prosty w obliczeniach współczynnik Y:

		Tak	Nie
ad — bc r = ad + bc	Tak	a	b
	Nie	c	d

gdzie wyrazy a, b, c, d oznaczają odpowiednie wartgśr-    tchnij ę/terg^.-

polowej.

Dla pozycji ocenianych w skali pięciopunktowej (jak to ma miejsce w skali Likerta) przydatny jest współczynnik gamma Goodmana i Kruskala, czyli h. _

4) Wreszcie w niektórych skalach stosuje się w celu zwiększenia ich homogeniczności kilka różnych zabiegów. Jedną z ciekawszych propozycji z tego zakresu jest skala mieszana Kilpatricka i Edwardsa.

Homogeniczność jest bardzo ważną cechą skali, określającą w znacznym stopniu jej trafność, a także rzetelność. Wprawdzie stwierdzenie homogeniczności nie gwarantuje jeszcze trafności skali, ale brak homogeniczności wskazuje istnienie w mierzonym continuum kilku zmiennych składowych - jest więc sygnałem, że skala nie jest w pełni trafna. Oczywiście homogeniczność skali jest szczególnie ważna wtedy, gdy skala przeznaczona jest do pomiaru tylko jednej zmiennej. W wypadku pomiaru tzw. zmiennych syndromatycznych dopuszczalny jest pewien stopień rozbieżności między zmiennymi cząstkowymi.

Ale i w takich sytuacjach przyjmuje się, że jeżeli zmienne cząstkowe tworzą -rzeczywiście (a nie tylko w założeniu badawczym) pewną całość, to powinny być one skorelowane w wysokim stopniu.

9. Trafność skali, inaczej jej adekwatność do mierzonej zmiennej. Skala jest trafna wtedy, gdy mierzy to, co ma mierzyć wg intencji jej konstruktora.

Jak zauważa M. Marody, trafność skali oznaczać może co najmniej trzy różne nieco zagadnienia, związane z odpowiedziami na trzy następujące pytania:

£a. Czy określona skala mierzy rzeczywiście continuum własności, które interesuje badacza?

B.    Czy mierzy tylko to continuum, czy też odpowiedzi na pytania zawarte w skali wywołane są nie tylko działaniem własności mierzonej, lecz również jakiejś innej zmiennej - problem błędu nielosowego lub stałego?

C.    Czy mierzy całe continuum, tzn. czy określona skala jest reprezentatywna dla całego continuum.“~\