7

170

KS. JAROSŁAW MICHALSKI

otoczenia i nas samych. Opracowuje je według logiki i wreszcie wysuwa odpowiednie wnioski. Dzięki Dorosłemu działamy niezależnie od naszych uczuć i nastrojów, co jest ważnym warunkiem poznawania rzeczywistości.¹ Dobrze i dojrzale funkcjonująca osobowość powinna mieć silnego Dorosłego, który kierowałby Rodzicem i Dzieckiem. Dorosły niezbędny jest do przetrwania.

Wychowanie do wartości moralnych

Każdego dnia ludzie podejmują wiele decyzji w kwestii wyboru dobra i zła. Wybory tych wartości dokonują się na podstawie danych pochodzących z Rodzica, Dorosłego i Dziecka.² Podjęcie jakiejś decyzji wymaga zbadania danych swojego Rodzica. Niektóre dane są przyjmowane przez Dorosłego, a niektóre nie. Gdy człowiek czuje, że brak mu niezbędnych informacji do działania, często rezygnuje z podjęcia wysiłku. Dlatego też potrzebny jest pewien punkt odniesienia, którym jest system wartości.³ Wielu psychiatrów, psychoterapeutów i pedagogów popełnia w tym względzie kardynalny błąd, koncentrując się tylko na tym, co dany pacjent i wychowanek robił, a ignorując rzeczywistość, czyli co powinien robić.⁴ Mylimy się, gdy uważamy, że człowiek w jakimś stopniu jest zdeterminowany przez przeszłość: „Jestem taki a taki, ponieważ mając kilka lat, moja matka uderzyła ojca talerzem z gorącą zupą”. W ten sposób całe życie można spędzić na rozgrzebywaniu przeszłości i ignorować istnienie spraw realnych, jaką jest potrzeba istnienia systemu wartości moralnych.

Należy zaznaczyć, iż wydawanie opinii na temat wartości moralnych jest uznawane przez niektórych naukowców-psychologów i pedagogów za niedopuszczalne naruszenie metody pracy. Uważają oni, że badania naukowe nie mogą obejmować tej dziedziny.⁵ Problemowi temu poświęcił referat m.in. Nathaniel Branden. Stwierdza on, iż „zasadniczym problemem w naukach psychologicznych jest sprawa motywacji. Nauka szuka odpowiedzi na dwa podstawowe pytania: Dlaczego człowiek czyni to, co czyni? Co jest potrzebne do tego, aby człowiek działał inaczej? Klucza do problemu motywacji poszukiwać należy w dziedzinie wiedzy. To nieprawda, że zwykłe uświadomienie sobie konfliktu jest gwarancją rozwiązania go przez pacjenta czy wychowan-

ka. Rozstrzygnięcie problemów moralnych nie jest sprawą tak oczywistą, niezbędny jest tu złożony filozoficzny proces myślowy i analiza. Efektywna psychoterapia wymaga świadomego, racjonalnego, naukowego kodeksu etycznego - systemu wartości opartego na faktach z rzeczywistości i zaangażowanego na potrzeby życia ludzkiego na ziemi”.⁶ Branden uważa więc, że po to, by można było przystosować psychoterapię do potrzeb człowieka, potrzebny jest pewien zwarty system wartości, będący znakiem motywacji.

W psychologii funkcjonuje obecnie pojęcie „stłumienie ducha”. Ponieważ nauka ta odchodzi i dystansuje się od systemu wartości, tym to faktem tłumaczy się powstawanie wielu zaburzeń życia psychicznego i dezintegrację osobowości. Wiktor Franki mówi tu o nerwicy neogennej, którą rodzi brak wartości i poczucia sensu życia. Abraham Maslow — o metapatologii, będącej brakiem wartości transcendentnych, do których człowiek dąży. Coraz częściej podkreśla się, że ilość nerwic wzrasta wprost proporcjonalnie do upadku życia religijnego.⁷

Według ostatnich odkryć psychologii motywacji stan, który powszechnie nazywa się szczęściem, wydaje się zależeć wyłącznie od znalezienia odpowiedzi na pytanie: „Po co żyję?”, „Do czego jestem potrzebny?”. Osoby, które potrafią odpowiedzieć na te pytania cieszą się zaskakującym zdrowiem psychicznym i równowagą umysłu.⁸

Czym jest więc racjonalny kodeks moralności? Na tego rodzaju pytanie często słyszy się odpowiedź, że gdyby wszyscy postępowali zgodnie z zasadą „Nie czyń drugiemu, co tobie niemiłe” wszystko byłoby w idealnym porządku. Jednak do końca nie jest to prawda, gdyż większość ludzi nie ma wystarczających danych o tym, czego właściwie chce dla siebie lub dlaczego właśnie tego chce. Nie wiedzą oni nic o pozycji: „Ja nie jestem okay - Wy jesteście okay”⁹ i nie są świadomi gier, które podejmują, aby złagodzić uciskające ich brzemię. Bertrand Russell pisze: „[...] wielu dorosłych ludzi wciąż jeszcze w głębi duszy wierzy w to wszystko, czego ich nauczono w dzieciństwie i czuje się grzesznikami, jeśli ich życie nie jest zgodne z maksymami szkółki niedzielnej. Zło polega nie na tym jedynie, że wprowadza się rozdział między osobowością świadomą, racjonalną (Dorosły) i osobowością nieświadomą, dziecięcą (Dziecko), ale także na tym, że wartościowe dziedziny konwencjonalnej moralności dyskredytowane są razem z niesłusznymi i niepotrzebnymi. Niebezpieczeń-

1

^ss Por. A. Tomkiewicz, Zarys problematyki analizy transakcyjnej, s. 654.

2

T. A. Harris, l'm OK. - You ‘re OK, s. 245.

3

⁵¹ Por. M. Masiak, Podstawowe pojęcia w analizie transakcyjnej, s. 669; P. Kutter, Współczesna psychoanaliza. Psychologia procesów nieuświadomionych, Gdańsk 2000.

4

   T. A. Harris, I'm OK. - You ‘re OK, s. 246; por. G. Mietzel, Wprowadzenie do psychologii, Gdańsk 2000, s. 258-290.

5

   Por. D. Lenzen, Erziehungswissenschaft. Was sie kann, was sie will, Hamburg 1999, s. 11—33.

6

^M N. Branden, Psychoterapy and the Objectivist Ethics; referat wygłoszony w sesji psychiatrycznej San Mateo County Medical Society, 24.01.1996 w Rzymie; por. Psychologia. Podręcznik akademicki, pod red. J. Strelaua, Gdańsk 2000, s. 309-317.

7

   Por. J. Pasquale, Psychoterapia a problemy życia religijnego, Kraków 1993, s. 20-23.

8

   Zob. J. Nowak, Negatywny i pozytywny aspekt nerwicy w ujęciu Igora Alexandra Caruso, Lublin 1992, s. 19-25.

9

   T. A. Harris, I’m OK. - You ’re OK, s. 60.