BN5

LXVIII NAWIĄZANIA DO POEZJI LUDOWEJ

pisał Kazimierz Wyka. Łagodziła ona ekstremistyczną poetyki,* awangardy krakowskiej i była pomostem między osiągnięciami awangardy a polską tradycją literacką, która u autora nuty człowieczej miała zawsze miejsce bardzo wysokie.

Niektórzy krytycy łączyli muzyczność liryki Czechowicza z nawiązaniami do poezji ludowej. Przyboś, omawiając wiersz ze wsi, pisał, że ten rodzaj korzystania z kołysanki i pieśni ludowej można by nazwać „ludowością napomykaną artystycznie, aluzyjną”¹⁸. W inny sposób wiązał tę poezję z ludowością Jan Aleksander Król, gdy pisał o „ojczyźnie poetyckiej” Czechowicza ^ł9. Ballada, baśń, sielanka stanowią jej artystyczny wyraz. „Dopiero Czechowicz wykorzystuje formalnie i znaczeniowo muzyczność, tę muzyczność, która prymitywnie, ale zdecydowanie zaznacza się we wszystkich rodzajach poetyckich, jakie tworzy i kocha lud”. Ale to nie wyczerpuje sprawy. Krytyk widzi związek poezji Czechowicza ze współczesną, atonalną, muzyką, która odrzuca schemat, natomiast wykorzystuje piękno poszczególnego akordu i współbrzmień.

Dla Czechowicza muzyczność była związana z poezją w sposób konieczny. Zawierała się ona nie tylko w zobiektywizowanym zapisie tekstowym, ale towarzyszyła całemu procesowi tworzenia. Dla niego — zgodnie z licznymi wyznaniami — muzyka była najczęstszym impulsem przyśpieszającym narodziny wiersza. W ostatniej fazie powstawania utworu świadomość poety odznaczała się „intensywną emocjonalnością”, „muzycznym przymgleniem świadomości”, muzycznym „rozbujaniem się”. Prawie wszystkie wiersze Czechowicza powstawały w stanie muzycznego falowania. Muzyka nie stanowiła jednak tworzywa, była raczej akompaniamentem. „Wizja i to, co widzialne, stanowią zrąb mojej poezji, wsparty zresztą na tym, co jest i niemuzyczne, i niewidzialne” ²⁰. A przy innej

¹⁸ J. Przyboś, O Józefie Czechowiczu, «Nowa Kultura» 1955, nr 36; przedr. w: Linia i gwar, Kraków 1959, t. II, s. 113.

¹⁰ J. A. Król, Ojczyzna poetycka Czechowicza, «Pion» 1939, nr 5. ²⁰ J. Czechowicz, Mój wiersz, «Okolica Poetów» 1936, nr 6, s. 6.

"l azji napisał poeta: „Niemniej dla mnie samego poezja nie brzmi, m<* wabi, nie woła w krąg lunatyczny, jeżeli nie grają w niej towarzyszące cichutko przydźwięki z muzycznego porządku rzeczy”¹.

Kazimierz Wyka zamknął muzyczność tej poezji w formule .nicśpiewna muzyczność”. Oznacza ona „takie uregulowanie ryt-, micznego łożyska poezji, by nie wpadało ani w złudzenie śpiewno-w i [...] ani w złudzenie muzykalności jako płynnej, ciągłej linii rytmicznej, odpowiednika linii melodyjnej, którą do swojej pory /yla muzyka”². Muzyczność Czechowicza wyprowadza Wyka t ducha awangardy, z ducha Przybosia. Metaforycznie mówiąc,

(Izechowicz „wzięty z Przybosia budulec obrazowy, skrzesany i pro-.1 ościenny, zanurza w irracjonalnym duchu muzycznym, i oto pro-•;|a belka drga, wchłonięta płynnym, łuszczącym się szkliwem wodnym”³. Nowa muzyczność Czechowicza na tym polega, że u niego promieniowanie rytmiczne wynika z rytmu obrazów, a nie odwrotnie — jak w muzyczności tradycyjnej. Stąd płynie siła liryki Czechowicza: z równorzędności sugestii obrazu i muzyki. Muzyczność idzie w parze z wyrazistym widzeniem rzeczy.

Stefan Napierski, krytyk może najwierniej towarzyszący wynikowi artystycznemu Czechowicza, wśród elementów muzyczności tej poezji wyliczał „Zaśpiewy, inwokacje, śpiewne rytmizowa-nia, urwanie nuty w półdźwięku, zmiana tempa, przerzucanie miar, wyrafinowana gra wiersza wolnego i regularnego, daleka powtarzalność brzmień pokrewnych”⁴. To przecież nie są jeszcze wszystkie składniki, a każdy z nich wymagałby wydobycia, analizy i uwidocznienia swej funkcji w liryce Czechowicza.

Najprostszym do uchwycenia elementem muzyczności Czechowicza jest słownictwo z dziedziny muzycznej. Spotyka się w jego wierszach cały zestaw instrumentów muzycznych: trąbka, gwizdaw-

1

   J. Czechowicz, Dwa) poeci, «Pion» 1938, nr 3.

2

   K. Wyka, O Józefie Czechowiczu, s. 48.

3

   Tamże, s. 52.

4

   S. Napierski, Dwie książki Czechowicza, «Droga» 1935, nr 6.