bożena wojtasik doradca zawodu strona6 37

R o 7. dział II

WYBÓR ZAWODU I UDZIAŁ W NIM DORADCY

l. KONCEPCJI-: WYBORU ZAWODU

Rozważając problematykę działalności doradcy zawodu należy zacząć od kluczowego zagadnienia, jakim jest wybór zawodu. Doradca zawodu bowiem, partycypując w tym procesie, musi znać jego specyfikę. Przyjęcie pizez doradcę określonych teorii czy koncepcji wyboru zawodu za własne, preferowanie jednych, odrzucanie innych, wyznacza sposoby jego działania.

Problemem wyboru zawodu zajmuje się wielu teoretyków. Obszerna jest zatem literatura polska i zagraniczna dotycząca tego zagadnienia. Okazuje się jednak, że nie ma jednej ogólnie przyjętej, empirycznie zweryfikowanej teorii wyboru zawodu '. Ze względu na konieczność podejścia interdyscyplinarnego, skonstruowanie takiej teorii wymagałoby długofalowej pracy zespołu rozmaitych specjalistów^{1 2}.

Doradca, który chce widzieć szeroko problemy dotyczące wyboru zawodu, powinien zapoznać się więc z wieloma stanowiskami prezentowanymi w literaturze. Niektórzy autorzy zwracają bowiem uwagę głównie na sam akt końcowy wyboru zawodu i wzajemne zależności między decyzją zawodową a wybranymi przez nich czynnikami, inni natomiast koncentrują się na problemie rozwoju zawodowego, traktowanego jako proces. Można również wyodrębnić grupę teorii dostosowania zawodowego i orientacji ³.

W tym rozdziale spróbuję przeanalizować tylko niektóre teorie, koncepcje i propozycje związane z problematyką wy bom zawodu. Najczęściej nazywam je „koncepcje”, ponieważ nie wszystkie stanowiska prezentowane w literaturze dają się określić jako teorie⁴.

Teorie wyboru zawodu opisują i wyjaśniają zachowanie zawodowe człowieka, dając tym samym także odpowiedź na ważne pytania: jakie zawody wybierają ludzie i dlaczego, jakie są warunki rozwoju zawodowego, czy można osiągnąć satysfakcję z wykonywanego zawodu, jakie są przyczyny niepowodzeń itp. ^{5 6} Jednak nie wszyscy autorzy w takim samym stopniu odpowiadają na postawione pytania, stąd analizując wybrane koncepcje dążyłam do ukazania wielu stanowisk dotyczących dwóch ważnych dla doradcy kwestii: czy wybór zawodu jest jednorazowym aktem, czy procesem oraz dlaczego ludzie wybierają określone zawody. Kierując się tymi pytaniami, starałam się poklasyfikować wybrane koncepcje w zależności od tego, czy uwzględniają one biografię człowieka, a także jaki preferują model wybierającego 2awód.

W myśl pierwszego podziału wybór zawodu jest traktowany jako:

— jednorazowa decyzja,

— proces specyficzny dla określonej fazy rozwojowej człowieka,

— proces rozwojowy trwający przez dłuższy okres życia.

Biorąc pod uwagę człowieka wybierającego zawód, można mówić o nim jako o podmiocie, który kieruje się 6;

— indywidualnymi dążeniami, potrzebami i emocjami,

— rozsądkiem przy rozwiązywaniu swoich konfliktów i problemów,

— ekonomicznym punktem widzenia,

— społecznymi determinantami.

Mając na uwadze pierwsze kryterium, spróbuję uporządkować wybrane teorie w trzech głównych grupach. W ramach każdej z nich rozważę, jaki model decydenta uwzględniono w poszczególnych koncepcjach.

I.l. WYHÓK ZAWOI)! JAKO JEDNORAZOWY AKT — STANOWISKO DIAGNOSTYCZNE

Najstarsza teoria cech-czynników F. W. Parsonsa⁷ traktuje wybór zawodu jako jednorazowy akt decyzyjny. Preferuje taki model wybierającego

Na ten fakt zwraca uwagę W. R&chalska. Problemy orientacji zawodowej, WSiP, Warszawa 1987. s. 53.

Ibidem, s. 216.

¹ J. K u r j a n i u Sc. Teoretyczne podstawy systemów klasyfikacyjnych zawodów w Startach Zjedm/czonyci; Ameryki Północnej, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych. Warszawa 1980. s. 3.

Por. P. S z l o m p k a, O pojfciu teorii w socjologii. Studia Socjologiczne 3. 1971. Terminu „koncepcja” b4dź „teoria” używam również w zależności od tego. które pojęcie jest stosowane w omawianej przeze mnie literaturze

> J. K u r j a n i u k. op. ci:., s. 3.

H. R i c s. Betufswahl in der modę men Industriegeselłschaft, Hans Hubcr, Bem—Stuttgart—Wien 1970.

J. K O S ć o. Teóriu a praxporadenskejpsychologie. SPN, Bratislava 1980. s. 134-135.