bożena wojtasik doradca zawodu stronaD 45

które są bardziej zdeterminowane społecznie. Natomiast warstwę zew- | nętrzną, najbardziej poddającą się wpływom środowiska społecznego, są zainteresowania. Wszystkie wymienione w modelu elementy są od siebie również zależne „warstwowo”, np. zainteresowania są przedmiotem zaspokajania wartości i potrzeb, wartości są przedmiotem zaspokajania potrzeb itd. ²² Rdzeń „cebuli” mniej podlega wpływom zewnętrznym, ponieważ środowisko oddziałuje najbardziej na warstwy zewnętrzne.

ŚRODOWISKO

0 * co

1

o

Q

O

CC

w

osiągnięcia

obszary satysfakcji

struktura fizjologiczna jednostki

Rys. 5. Model teoretyczny: potrzeb, wartości, zainteresowań (źródło: D.Supei, Polizeby

Chcąc ustalić, co ma większy wpływ na aktywność zawodową człowieka — zainteresowania czy wartości — D. Super wraz ze swoimi współpracownikami podjęli badania osób wybierających zawód. Stwierdzili. że oba czynniki są ważne, ale łatwiej jest przewidzieć, jak potoczą się losy ludzkie na podstawie znajomości zainteresowań, trudniej zaś określając jedynie preferowane przez ludzi wartości. Zauważono bowiem, że w różnych zawodach można spotkać ludzi uznających podobne systemy wartości, ale jednocześnie, że w takich samych zawodach pracują ludzie z różnymi systemami wartości ²-\ Natomiast przez dobry pomiar zainteresowań można, ^{1 2}

zdaniem D. Supera, przewidzieć, jak będzie się zachowywał i co będzie robił człowiek.

W dalszych rozważaniach określa on te czynniki środowiskowe, które mają największy wpływ na karierę zawodową. Autor uważa, żc są nimi wpływy innych ludzi — wzorców osobowych. Funkcji wzorców nie muszą pełnić koniecznie rodzice — mogą być nimi ludzie, którzy odnieśli sukcesy zawodowe ²⁴.

Odwołując się do współczesnych teorii psychologicznych można dostrzec pewne analogie teorii D. Supera do teorii rozwoju osobowości B. H. Eriksona. Autor ten także wyróżnia kolejne fazy życia ludzkiego, które są odrębnymi etapami rozwoju, a zarazem punktami zwrotnymi w egzystencji człowieka ²⁵. Wybór zawodu związany jest głównie z okresem dorastania, dojrzewania. E. II. Erikson określa tę fazę mianem „kryzysu tożsamości”. Młodzież w tym okresie jest najczęściej niezdolna do określenia swojej tożsamości zawodowej, ponieważ funkcjonuje w zamęcie tożsamościowym, związanym ze zjawiskiem rozproszenia roli²⁶. Dorastanie powoduje z jednej strony przymus dokonywania radykalnych wyborów, identyfikowanie się z różnymi rolami, z drugiej zaś faza dojrzałości stawia wymóg osiągnięcia określonej tożsamości. Niestety występuje „ograniczona liczba modeli do możliwych kombinacji fragmentów identyfikacyjnych” ^{3 4}. Użyteczność tychże modeli jest zatem warunkowa, młodzież może bowiem odrzucić wiele oferowanych ról, co służy również określeniu własnej tożsamości ^2S.

Periodyzacja życia ludzkiego oraz szczególna rola w rozwoju osobowości tzw. wzorca osobowego jest zawarta także w teorii D. J. Levinsona⁵. Autor ten badał przedstawicieli różnych zawodów w wieku od 35 do 45 roku życia. Ze wszystkimi osobami prowadzono wielogodzinne rozmowy, sporządzając obszerne historie ich życia. Studiowano także dane z biografii ludzi wybitnych. W efekcie sporządzono tabele faz życia ludzkiego oraz wyszczególniono czynniki wyznaczające specyfikę funkcjonowania człowieka w określonych fazach. Tak jak u D. Supera istnieje „wzorzec osobowy”, u D. J. Levinsona pojawia się „przewodnik duchowy”, tzw.

1

^:: Np. jeżeli osoba wybierająca zawód ma dużą potrzebę miłości. szuka pracy związanej z ludźmi.

2

D. Super badał systemy wartości studentów wydziału inżynieryjnego. Na pytonie, dlaczego wybrali ten wtaśnie kierunek studiów, uzyska) rozmaite odpowiedzi, któic podzielił r.a :> grupy: 1) chęć budowy mostów, a przez to pomaganie ludziom, bycie użytecznym: 2) chęć szybkiego wzbogacenia się. dobra materialne; 3) naukowe podejście do życia, studia jako droga do zrozumienia świata.

-⁴ D. S u p c r. Kuriera zaw odowa. W karierze zawodowej kobiet jest rr.rucj takich wzorców, znacznie więcej jest modeli osobowych mężczyzn. Inny problem w USA to dostarczanie społeczności murzyńskiej wzorców ludzt. którzy odnieśli sukces zawodowy.

-⁵ Poitnję za K. Obuchowski m. Adaptacja twórcza, KiW, Warszawa 1085. s. 338.

~^b Podaję za L. Witkowskim. Rozw ój i tożsamość w cyklu życia. Studium koncepcji Erika //. Eriksona. Toruń 1989. s. 57-58.

3

Ibidem, s. 57.

4

³⁸ Ibidem, s. 58.

5

-7 podaję za K O b u c h o w s k i m, op. cif., a. 3-18-350.