CCF20081206013

Wychowanie aktywne a reaktywne

Niekiedy Ibrniulowuno przeciwstawianie między wychowaniem aktywnym ii reaktywnym. To pierwsze miało być próbą świadomego planowanego organizowania cii|gu działań mających wywołać określone postawy. To drugie miało być jedynie reagowaniem na pojawienie się sytuacji, które si| wychowawczo niepożądane i wymagają jakiejś interwencji ze strony nauczyciela-wychowawcy. Przeciwstawienie to formułowano z założeniem, że „aktywne" działanie planowane jest dobre, a postępowanie „reaktywne” grzeszy minimalizmem. Nie zawsze da się na serio mówić o planowaniu pracy wychowawczej, jednak pewne zorganizowane działania s<( możliwe. Warto więc pamiętać o tym przeciwstawieniu przynajmniej w tym sensie, że aktywizm i podkreślenie pozytywów bywa nieraz skuteczniejsze w wychowaniu niż skoncentrowanie się na negatywach.

Formułowanie poglądów na temat wychowywania przez szkolę

Różne instytucje i różni ludzie przy rozmaitych okazjach formułują wypowiedzi dotyczące tego. jakiego człowieka powinno się wychowywać w szkole, czyli, ujmując to nieco innymi słowami, jakimi cechami powinien charakteryzować się osobnik opuszczający szkolę i będący efektem jej oddziaływań wychowawczych. Każdy nauczyciel i kandydat na nauczyciela zetknie się na pewno z tego rodzaju wypowiedziami. Warto więc być na nie psychicznie przygotowanym. To przygotowanie można ująć w następujących punktach:

a)    zdania na temat zadań wychowywania są odbiciem naturalnej różnorodności opinii formułowanych w pluralistycznym społeczeństwie. Nie należy się więc dziwić, że jest ich dużo i że wymagania stawiane szkole i nauczycielom są ogromne, a między poszczególnymi wymaganiami istnieje niekiedy sprzeczność:

b)    pedagog powinien uznać, że tzw. stanowienie celów wychowania nie jest niczym szczególnym, zastrzeżonym tylko dla fachowców pedagogów. czy dla jakichś specjalnych grup obywateli. Jest to prawo każdego obywatela czy grupy obywateli. Nie ma więc sensu reagować na tego rodzaju głosy wrogością, chociaż nigdzie też nie jest powiedziane, że należy się podporządkowywać wszystkim postulatom:

c)    nie należy się jednak dziwić, gdy znajdą się grupy (partie polityczne), które będą starały się narzucić szkole i nauczycielom swoje poglądy. Tego rodzaju usiłowaniom należy się w miarę możliwości przeciwstawiać;

d)    szkoła nie jest instytucją powołaną do wymuszania pewnego światopoglądu, czy do skłaniania do przyjęcia pewnych opcji politycznych. W trakcie działalności wychowawczej trzeba i powinno się w miarę możliwości przygotowywać młodych ludzi do tego, by w przyszłości, po ukończeniu szkoły, potrafili dokonywać wyborów światopoglądowych i politycznych. Przez przygotowanie należy rozumieć skłanianie do słuchania argumentów a nie haseł, umiejętność prowadzenia dyskusji czy umiejętność rozważenia racji innych ludzi ;

e)    nauczyciel nie narazi się na zarzut jednostronności przy prowadzeniu pracy wychowawczej, jeśli w trakcie swego kontaktowania się z uczniami potrafi zaprezentować im pewną syntezę:

-    wartości opartych na podstawowych prawach człowieka (tolerancja. brak negatywnych uprzedzeń wobec innych);

-    wartości związanych z przynależnością do społeczności obywateli państwa polskiego (rozumienie interesu państwa, umiejętność poszukiwania kompromisu między interesem własnym a społecznym, umiejętność funkcjonowania w społeczności demokratycznej);

wartości, jakie ma prawo żywić i rozwijać każdy uczeń jako jednostka ludzka (samorozwój, prawo do samodzielnego kształtowania własnej osobowości).

Cele edukacji szkolnej

Podstawowe cele edukacji szkolnej, w świetle niniejszych rozważań, można ująć następująco:

-    poznanie tradycji, historii i kultury społeczeństwa polskiego na tle szerszego dorobku cywilizacyjnego ludzkości ;

-    wyposażenie w wiedzę niezbędną do funkcjonowania w pierwszej połowie XXI wieku wraz z umiejętnością stosowania tej wiedzy w sytuacjach nowych i nieoczekiwanych;

-    wytworzenie chęci służenia ojczyźnie i poczucia odpowiedzialności za państwo polskie;

-    przygotowanie do funkcjonowania w demokratycznym społeczeństwie obywatelskim;

-    wytworzenie trwałej tendencji do zdobywania wiedzy, samokształcenia i samopoznawania wraz z umiejętnością skutecznego podejmowania działań w tej dziedzinie;

-    wyrobienie otwartej postawy wobec ludzi należących do innych narodów i społeczeństw;

-    wyrobienie umiejętności porozumiewania się z innymi.

Są pedagogowie (a zarazem są też tak zorientowani nauczyciele), którzy z dużym sceptycyzmem odnoszą się do większości celów wychowania formułowanych przez innych ludzi czy instytucje. Powiedzą oni, że zasadniczo w wychowaniu nie chodzi o to, by jakoś przybliżyć młodego człowieka do modelu wymyślonego przez innych, ale o to, by wychowanie skłaniało do saniowychowywania, by było - jak to nazywa Aleksander Kamiński - „wyzwalaniem” pozytywnych sil tkwiących w młodym człowieku. Jest jednak rzeczą roztropną zakładać, że nauczyciel może być osobą, która ukazuje kierunki i cele, ku którym owa wyzwolona energia może się kierować.

Oczekiwania wobec    Nauczyciel znajduje się więc zwykle w polu różnych oczekiwań doty-

naticzyciela realizującego czących lego, jakiego rodzaju oddziaływanie wychowawcze ma podej-cele wychowawcze    mować w trakcie realizacji pracy dydaktycznej w klasie. Musi jakoś

uwzględniać rozbieżne poglądy pedagogiczne, z których jedne będą skłaniały do koncentracji wysiłku na wychowaniu, podczas gdy inne uznają raczej nauczanie za najważniejsze zadanie w szkole. Przy tym wszystkim trzeba pamiętać, że przy decydowaniu o tym, jak postępować w wychowaniu, niezwykle istotny jest punkt widzenia właśnie samego nauczyciela. Nie ma najmniejszego sensu traktowanie nauczyciela jako magnetofonu, który przekazuje opinie i poglądy formułowane przez innych, nawet gdyby poglądy te odbijały zestaw bardzo szlachetnych i ogólnie zaakceptowanych celów. Nauczyciel bowiem oddziałuje wychowawczo nie tylko poprzez to co głosi, ale poprzez to, co robi i jaki jest. Można to sformułować jeszcze dobitniej. Jeśli istnieje konieczność działania w polu różnych, nieraz sprzecznych, oczekiwań, indywidualne „credo pedagogiczne" nauczyciela nie powinno być traktowane jako zlo konieczne, niejako czynnik pozytywny i niezwykle ważny w oddziaływaniu wychowawczym. Wychowuje człowiek a nie abstrakcyjny program albo zestaw celów. Poza tym różnego rodzaju działania wychowawcze mogą być podejrzewane o manipulacje. Na pewno jednak nic nie moż-