CCF20091012054

60 Biojurysprudencja. Podstawy prawa dla XXI wieku

uległego niekiedy nawet przeciwstawnym argumentom.³⁵ Nowa retoryka prawnicza nie ma zdecydowanego charakteru teorii proceduralnej ani materialnej, toteż spotkała się z krytyką. Teoria dyskursu prawniczego, zaproponowana przez Alexy'ego, ma cechy teorii racjonalnej, analitycznej, normatywnej, empirycznej i pragmatycznej. Domaga się od uczestnika dyskursu, aby: nie przeczył sam sobie; bronił tylko tego, w co sam wierzy; właściwie określał omawiane przedmioty; unikał wieloznaczności wyrażeń. Miarą skuteczności dyskursu prawniczego jest usprawiedliwianie (Rechtfertigung) prawniczych rozstrzygnięć, szczególnie orzeczeń sędziowskich.³⁶ Obie te teorie znajdują swoje miejsce w biojurysprudencji jako metody epistemologii umiarkowanej, poszukującej „złotego środka" między skrajnym relatywizmem poznawczym a takim absolutyzmem.

Proceduralna teoria sprawiedliwości jest tym przykładem we współczesnej jurysprudencji, który wskazuje na skłanianie się filozofii interpretacji bardziej ku pomysłom proceduralnym niż materialnym. Jest to teoria przydatna biojurysprudencji, jednak tylko w związku z materialnymi teoriami sprawiedliwości, wyraźnie określającymi wartości, jak przede wszystkim życie w różnych jego aspektach. Już Arystoteles rozpoczął rozwój proceduralnej teorii sprawiedliwości rozróżnieniem sprawiedliwości rozdzielczej (dystrybutywnej) i sprawiedliwości odwetu (retrybutywnej). Za pewien wyraz proceduralnej teorii sprawiedliwości uznawana jest nowożytna idea umowy społecznej Kanta, idea rozumu praktycznego, a także jego idea imperatywu kategorycznego. Opierając się na idei umowy społecznej, John Rawls opracował koncepcję sprawiedliwości proceduralnej, odnosząc ją nie do podmiotów, lecz instytucji i zachowań. Robert Nozick, rozważając sprawiedliwość proceduralną, skupił uwagę na legitymizacji podmiotu władającego określonym dobrem. W teorii konsensualnej J. Habermasa chodzi przede wszystkim o odtworzenie zasad proceduralnych, przesądzających

0    procesach racjonalnego komunikowania się ludzi. Mniej wyraziste koncepcje sprawiedliwości proceduralnej przedstawili także N. Luhmann

1    A. Kaufmann. Przydatność proceduralnej teorii sprawiedliwości dla jurysprudencji, podobnie jak innych koncepcji proceduralnych, jest niewątpliwa, ponieważ zawiesza ciągłość trwających i możliwych sporów o ontologiczne i aksjologiczne uzasadnienie kluczowych dla niej pojęć, ocen i norm (np. prawdy, sprawiedliwości, słuszności). Podatna na relatywizm, głównie ontolo-giczny, proceduralna teoria sprawiedliwości przy określaniu treści sprawiedliwości materialnej, zwłaszcza wówczas gdy staje się teorią jedyną, może legalizować nawet niesprawiedliwość, a więc w formalnie poprawnym

³⁵    Por. zwłaszcza Ch. Perelman, Logika prawnicza. Nowa retoryka, Warszawa 1989.

³⁶    Szerzej R. Alexy, Theorie der juristischen Argumentation, Frankfurt am Main 1991.