CCF20081206061

Rozdział 12. Rodzinne i środowiskowe uwarunkowania pracy nauczyciela

12.1. Rodzina

Żadna szkoła nie działa w próżni społecznej. Na jej funkcjonowanie wplywaj;| nastawienia i oczekiwania formułowane w domach rodzinnych uczniów uczęszczających do szkoły oraz warunki materialne, kulturowe i społeczne panujące w najbliższym otoczeniu. Te wpływy i uzależnienia będą tematem rozważań tego rozdziału.

Definicja „rodziny”

Rodzina określana jest przez socjologów jako podstawowa grupa społeczna, to znaczy grupa, z którą człowiek „jest bardzo ściśle związany znaczną częścią swojej osobowości i ważnymi pełnionymi przez siebie rolami"'. Dla wielu młodych ludzi rodzina jest także główną „grupą odniesienia", to jest grupą, od której przejmuje się normy, poglądy, postawy i obyczaje, i z którą się identyfikujemy. Jeśli rodzina funkcjonuje w świadomości dziecka jako grupa odniesienia, to wówczas w każdej sytuacji wątpliwej najprawdopodobniej będzie się ono zastanawiało, jak postępowano by z podobną sprawą w rodzinie, jak byłoby postrzegane w rodzinie jakieś wydarzenie itp

Ze względu na wielkość i strukturę wyróżnia się następujące formy rodziny:

I. Rodzina duża - rodzina, w której więcej niż dwa pokolenia żyją „pod jednym dachem", prowadzą wspólne gospodarstwo domowe, czasem razem z krewnymi. Jest to model rodziny tradycyjnej, kiedyś w Polsce bardzo popularny w sferach ziemiańskich i wśród chłopów. W ostatnim półwieczu liczba tego rodzaju rodzin zmalała. chociaż ciągle utrzymuje się ich stosunkowo wiele.

2 Rozproszona rodzina duża - występuje wówczas, gdy mimo oddzielnego mieszkania istnieje ścisła więź i częste kontaktowanie się.

3.    Zredukowana rodzina duża - to rodzina dwupokoleniowa (rodzice, dzieci), z którą mieszkają jakieś osoby z pokolenia rodziców wspól-mulżon ków.

4.    Rodzina mała, dwupokoleniowa - to tylko rodzice i dzieci mieszkający oddzielnie. Jest to typ rodziny najczęściej występujący w ostatnich latach.

5.    Rodzina niepełna - samotna matka lub samotny ojciec wychowujący dzieci.

6.    Rodzina zrekonstruowana - mała rodzina, w której dziecko (dzieci) pozostają pod opieką naturalnego ojca lub matki i współmałżonka, który pełni funkcja ojczyma lub macochy.

Właściwości dużych rodzin

Tradycyjną dużą rodzinę cechują pewne właściwości, które w innych typach rodzin nie pojawiają się tak wyraźnie. Są to:

- kierowanie uprawami rodzinnymi przez najstarszego mężczyźni,' inh kobietę u- rodzinie:

¹ Tys/.kii Z.. liiHlzinti. h.islo w „hncyklopcdii pcdiigogic/ncj'*. op. cii., s. M)S

Rodzina taka na ogól zapewnia:

-    spontaniczna socjalizacje, ponieważ wzrastające w niej dzieci mogą tylko obserwować pełnienie różnorodnych ról rodzinnych i czasem zawodowych i mogą wiele się nauczyć od członków rodziny;

-    pewien poziom bezpieczeństwu materialnego i psychicznego, ponieważ w tego typu rodzinie norma nakazująca pomoc „swoim" jest silnie przestrzegana;

-    niejako uulonwiycziiii korektę zachowań społecznie niepożądanych. zwykle wcześnie, gdy tylko się pojawią;

-    wzajemne uczenie sie współpracy i odpowiedzialności za całość rodziny. Dla niektórych osób nastawionych bardzo innowacyjnie lub buntowniczo. tego typu rodzina może być jednak miejscem, w którym przebywanie nie jest łatwe.

Cechy malej rodziny

Najczęściej obecnie spotykana mała rodzina ma, zdaniem socjologów. cechy następujące;

-    słabe przywiązanie do tradycyjnie u kształtowanych przepisów roli męża i ojca czy żony i matki;

-    przywiązywanie dużego znaczenia do więzi emocjonalnej ora: do wzajemnych interakcji w rodzinie',

-    . wzrastający egalitaryzm wewnatrzrodzinny i duża tolerancja dla różnych stylów życia przyjmowanych przed przedstawicieli różnych pokoleń;

-    słaba wież sąsiedzku w miejscu zamieszkania.

W całej drugiej połowie XX wieku problemy malej rodziny wiązały się ze stojącym przed licznymi kobietami dylematem, czy podejmować pracę zawodową, czy tylko zajmować się dziećmi. W ostatnich kilku latach przed większością małych rodzin pracowniczych w Polsce doszedł jeszcze problem zmniejszenia się obszaru bezpieczeństwa socjalnego oraz istniejącego lub zagrażającego bezrobocia.

Socjalizacja

i wychowanie w rodzinie

W rozdziale I wprowadziłem rozróżnienie między „socjalizacją” i „wychowaniem" twierdząc, że przez wychowanie rozumie się działanie planowe, celowe i zorganizowane. Rozróżnienie tych terminów, bardzo korzystne przy analizowaniu działań instytucji, nie ma już takiego zastosowania wobec rodziny.

Helena Izdebska tak ujmuje ten problem: „Kiedy mówi się o wychowaniu w rodzinie, nie jest zupełnie jasne, czy chodzi o oddziaływanie świadome, przemyślane i zgodne z celami i zadaniami na przykład szkoły (...). czy o indywidualne koncepcje rodziców, czy całokształt wpływów środowiska rodzinnego. (...) Rodzina jest naturalnym środowiskiem życia dzieci i młodzieży, i jako takie oddziałuje na nic socjaliztijąco (uspołeczniające) stwarzając warunki sprzyjające rozwojowi lub hamujące go. Niezależnie od tego, jak funkcjonuje, czy jest środowiskiem zdrowym i wartościowym moralnie, czy też przejawia wyraźnie cechy patologii w każdym przypadku kształtuje ich osobowość, postawę społeczną, wy znacza koleje losu”'. Zdaniem Izdebskiej ir rodzinie odbywa sie rozwój mowy, nauka zaspokajania pierwszych potrzeb, minka wyrażania uczuć, wartościowanie zjawisk, nabywanie norm postępowania kształtowanie pewnych wyobrażeń dziecku o otaczujiicym święcie.

l/.ilohskii II.. RiHl:inu i ia /nnkna \nrhntni»r:ti. luisłn w ..IncyUupn.lii    op ni s <«')•)