CCF20081215009

364

Józef Kozielecki

a.    Myślenie sensoryczno-motoryczne, zwane również myśleniem konkretnym. W tym rodzaju myślenia zasadniczą rolę spełniają spostrzeżenia, które dostarczają informacji o aktualnej sytuacji. Aby dokładniej poznać tę sytuację, człowiek wykonuje czynności eksploracyjne, a więc zbliża się do przedmiotów, próbuje manipulować nimi itd. Dzięki procesom motorycznym poznaje on lepiej sytuację problemową.

Myślenie sensoryczno-motoryczne dominuje u zwierząt i małych dzieci. Dzięki temu rodzajowi myślenia ludzie dorośli rozwiązują zadania praktyczne, jakie występują w pracy technika, robotnika budowlanego czy gospodyni domowej.

b.    Myślenie pojęciowe, zwane również abstrakcyjno-pojęciowym. W toku tego myślenia człowiek operuje pojęciami, które często są bardzo abstrakcyjne. W początkowych fazach myślenia pojęciowego znaczną rolę mogą odgrywać wyobrażenia. Człowiek dorosły myśli przede wszystkim za pomocą pojęć. Tworzenie nowej teorii cząstek elementarnych, rozwiązywanie zadania z algebry czy refleksja filozoficzna to nieliczne przykłady myślenia pojęciowego.

Rozróżnienie myślenia sensoryczno-motorycznego i myślenia pojęciowego ma duże znaczenie, szczególnie dla pedagogów.

Operacje umysłowe

Informacje zakodowane w spostrzeżeniach, wyobrażeniach i pojęciach są przetwarzane' za pomocą operacji umysłowych. Operacja to elementarna transformacja psychiczna. Wykonanie jej jest krokiem czy ogniwem w rozwiązywaniu zadania. Krok ten pozwala osiągnąć wynik cząstkowy. W czynności myślenia należy wykonać cały łańcuch operacji, który prowadzi do wyniku końcowego.

W punkcie tym omówimy rodzaje operacji umysłowych oraz wymienimy prawa, które rządzą ich przebiegiem.

Rodzaje operacji umysłowych

W psychologii nie ma ogólnie przyjętej klasyfikacji operacji umysłowych. Jeden z najbardziej znanych podziałów operacji umysłowych został stworzony przez psychologów radzieckich, a głównie przez S.L. Rubinsztejna i A. Smirnowa. Zdaniem tych psychologów wszystkie transformacje umysłowe można sprowadzić do dwóch rodzajów: analizy i syntezy. Analiza i synteza to operacje podstawowe (Smirnow, 1966). Analiza polega na myślowym podziale całości na części lub na wyodrębnieniu cech przedmiotów i zjawisk. Przykładem tej operacji może być rozłożenie w myśli maszyny na zasadnicze elementy czy wyodrębnienie różnych wątków w utworze literackim. Synteza zaś to łączenie w myśli różnych części w nowe całości. Przykładem syntezy mogą być próby łączenia wyobrażeń różnych organizmów żywych w takie nierealne stwory, jak centaury,