CCF20090303069

Uzupełnienie 1

INDETERMINIZM TO NIE WSZYSTKO

POSŁOWIE^{1 2}

Moim obecnym tematem będzie ludzka wolność. Przez ludzką wolność rozumiem to, co zazwyczaj nazywa się „wolną wolą”. Będę jednak unikać terminu wolna wola, aby omówienie tego zagadnienia nie powiodło nas w kierunku bezcelowych rozważań nad problemami terminologicznymi. Z podobnych przyczyn nie będę omawiał zagadnienia wolności moralnej, nawet jeżeli jest to ten rodzaj wolności ludzkiej, który najczęściej stawał się przedmiotem zainteresowania filozofów. Zamiast tego rozpocznę od omówienia wolności, która jest niezbędnym warunkiem tworzenia dzieł sztuki lub naukowych teorii wyjaśniających. Moralna wolność ma wielkie znaczenie, lecz dyskusja nad nią może nas skierować ku problemom odpowiedzialności moralnej czy nawet problemom nagrody i kary. Mam jednak nadzieję, że uda mi się uprościć moje omówienie, jeżeli będę unikał jakichkolwiek bezpośrednich odniesień do kwestii moralnych i będę się ograniczał do kwestii wolności tworzenia oraz swobody w ocenach racji i argumentów na rzecz stwierdzeń o faktach lub teorii naukowych - czy przeciwko nim. Jeżeli bowiem mamy tego rodzaju wolność, możemy także mieć wolność

tworzenia, rozumowania i wolność wyboru w obszarach moralności, oraz wolność przyjmowania odpowiedzialności za takie tworzenie i wybory. Jeżeli jednak nie jest nam dana wolność rozumowania i argumentowania o kwestiach faktual-nych, nie mamy także wolności moralnej.

Tytuł tego posłowia, Indeterminizm to nie wszystko, ma na celu wskazanie, że sama indeterministyczna fizyka - której bronię w zasadniczej części tej książki - nie wystarczy, aby uczynić miejsce dla ludzkiej wolności: nie wystarczy, abyśmy mogli zrozumieć ludzką wolność. Aby to osiągnąć, potrzebujemy czegoś jeszcze. Potrzebujemy także przynajmniej przyczynowej otwartości Świata 1 na Świat 2, jak również przyczynowej otwartości Świata 2 na Świat 3, i odwrotnie. Rozpocznę więc od tego, co rozumiem przez Świat 1, Świat 2 i Świat 3³.

Światy 1, 2 i 3

Terminem „Świat 1” oznaczam to, co się zazwyczaj nazywa światem fizyki: świat skał, drzew, pól fizycznych i sił. Do tego świata zaliczam także światy nauk chemicznych i biologicznych. Przez „Świat 2” rozumiem świat psychologiczny. Jest to przedmiot zainteresowania badaczy ludzkiego umysłu, ale także umysłów zwierzęcych. Jest to świat strachu i nadziei, skłonności do działania oraz wszystkich doznań subiektywnych, w tym doznań podświadomych i nieświadomych. Tym sposobem terminy „Świat 1” i „Świat 2” zostały łatwo objaśnione. Wyjaśnienie tego, co rozumiem przez „Świat 3”, jest trochę trudniejsze.

Świat 3 to świat produktów ludzkiego umysłu. Jakkolwiek do elementów Świata 3 zaliczam dzieła sztuki, jak również wartości etyczne i instytucje społeczne (a tym samym, można powiedzieć, społeczeństwa), ograniczę się zasadniczo do świata bibliotek naukowych, książek, problemów naukowych, teorii, w tym także teorii błędnych.

Książki, czasopisma i biblioteki należą zarówno do Świata 1,

1

¹ [Po napisaniu Postscriptum przed dwudziestoma pięcioma laty Popper opublikował kilka esejów związanych z zagadnieniami determinizmu i ludzkiej wolności. Jeden z nich, odczyt dla uczczenia pamięci Arthura Holly Comptona, zatytułowany Of Clouds and Clocks: An Approach to ihe Problem of Rationality and Freedom of Mcm został opublikowany (jako rozdział 6 Objective Knowledge {por. wyd. poi. O chmurach

2

zegarach. Zarys teorii racjonalności i wolności człowieka, w: Wiedza obiektywna. Ewolucyjna teoria epistemologiczna_T op. cit., ss. 266-324}) i jest łatwo dostępny. Drugi esej, Indeterminism Is Not Enough (po raz pierwszy opublikowany w „Encounter’\ 40, kwiecień 1973, ss. 20-26, jest znacznie trudniej dostępny, a ponadto - ponieważ stanowi ważne uzupełnienie argumentacji niniejszej książki - został tu przedrukowany w formie posłowia.j

3

[Szczegółową koncepcję Światów 1, 2 i 3 zawiera książka K. Poppera Wiedzo obiektywna, op. cit„ rozdziały 3 i 4, oraz The Self and Its Brain (książka napisana wraz z Sir Johnem Ecclesem), 1977, rozdział P 2.]