CCF20090610113

Dodatek II

Perspektywa socjologiczna i teologiczna

Wywód zawarty w tej książce przeprowadzono w całości w układzie odniesienia teorii socjologicznej. Jeśli o to idzie, w wywodzie tym nigdzie nic można doszukiwać się żadnych teologicznych, ani antytcologicznych implikacji —jeżeli zaś ktokolwiek uwierzyłby, że takie implikacje są obecne sub rosa, to mogę go jedynie zapewnie, że jest w błędzie. Nic ma ponadto wewnętrznej potrzeby, aby teorię socjologiczną — jak tutaj się ją rozumie — angażować w „dialog” z teologią. Ciągle obecne wśród niektórych teologów przekonanie, że socjolog po prostu stawia pewne pytania, na które musi następnie odpowiedzieć teologiczny partner „dialogu”, należy odrzucić z prostych przyczyn metodologicznych. Pytania stawiane w układzie odniesienia dyscypliny empirycznej (stanowczo uważam, że teoria socjologiczna w takim układzie odniesienia pozostaje) nic dopuszczają możliwości odpowiedzi pochodzących z układu odniesienia dyscypliny nie-empiryczncj i normatywnej; tak samo niedopuszczalna jest procedura odwrotna. Na pytania stawiane przez teorię socjologiczną należy udzielić odpowiedzi w kategoriach przynależnych zakresowi dyskursu, jaki wyznacza ta teoria. Jednakże ten metodologiczny banał nie wyklucza faktu, iż pewne perspektywy socjologiczne mogą być odpowiednie dla teologa, chociaż w takim przypadku dobrze mu poradzić, by pamiętał o wymienionej wyżej sprzeczności, gdy próbuje artykułować tę odpowiedniość we własnym uniwersum dyskursu. Krótko mówiąc, wywód zawarty w tej książce zaczyna się i kończy jako zamierzenie socjologicznego teoretyzowania i — jako takie — nie podlega ani teologicznemu poparciu ani teologicznej krytyce.

Po lym, co powiedziałem, chcę przede wszystkim poczynić w tym miejscu kilka uwag na lemat związku tej perspektywy z myśleniem teologicznym. Robię to z dwóch powodów. Po pierwsze, jest to zwyczajne pragnienie, aby nic być źle zrozumianym, szczególnie przez czytelnika zainteresowanego teologią (do którego — przyznajmy —jestem szczególnie serdecznie nastawiony). Po wtóre, we wcześniejszych pracach zawarłem twierdzenia dotyczące związku pomiędzy perspektywą socjologiczną i teologiczną, które uważam za niemożliwe do utrzymania (szczególnie w mojej książce „The Precarious Vision", 1961), a wyznaję nieco staroświecką zasadę, iż powinno się drukiem sprostować to, co wcześniej drukiem powiedziano, a czego już się nic podtrzymuje.

W trakcie samego wywodu zawartego w tej książce uważałem za konieczne zaznaczyć w kilku miejscach, że żadne sformułowania w niej zawarte nie wiążą się z ostatecznym statusem religijnych definicji rzeczywistości. Czyniłem tak szczególnie tam, gdzie przeczuwałem niebezpieczeństwo, że „metodologiczny atcizm” związany z takim typem uprawiania teorii mógłby być mylnie uznawany za ateizm tout court. W lym miejscu chciałbym ponownie podkreślić tę sprawę tak mocno, jak tylko jest to możliwe. Zaproponowana tutaj istotna perspektywa teorii socjologicznej polega na tym, iż rcligię rozumie się jako ludzką projekcję, osadzoną w specyficznej infrastrukturze ludzkiej historii. Bez specjalnych trudności można zauważyć, iż — z punktu widzenia pewnych religijnych i etycznych wartości — z tej perspektywy mogą wynikać zarówno „dobre”, jak i „złe" implikacje. Można zatem uważać, że „dobrze”, iż religia chroni ludzi przed anomią, lecz „źle”, iż alienuje ich ze świata, który tworzy ich własne działanie. Takie oceny należy pozostawić całkowicie pozą teoretyczną analizą religii jako nomosu i religii jako fałszywej świadomości, analizą, która — w tym układzie odniesienia — w stosunku do obu aspektów zachowuje swój niewartościujący charakter.

Stawiając rzecz inaczej, teoria socjologiczna (a w zasadzie każda inna teoria pozostająca w obrębie dyscyplin empirycznych) zawsze będzie postrzegać religię sub specie temporis, a zatem z konieczności pozostawiając jako otwartą kwestię, czy i jak można ją postrzegać sub specie aeternitatis.

221