CCF20091012039

Jurysprudencja a życie 45

całościowe wyjaśnianie przejawów jego istnienia.¹ Owe przejawy zawsze mają podmiotową, subiektywną, stronę egzystencjonalną zwaną ius i stronę przedmiotową, obiektywną, określaną jako lex.

Epistemologia, jako dział filozofii przydatny jurysprudencji, zwany także gnoseologią albo teorią poznania, zajmuje się procesami i rezultatami poznawania. Procesy poznawania opierają się na spostrzeganiu, przypominaniu, ocenianiu, sądzeniu, rozumowaniu i wnioskowaniu. Ich rezultatem jest wiedza o charakterze filozoficznym, niepodlegającym weryfikacji, i charakterze naukowym - zależnym od weryfikacji.² Analogonem prawdy w jurysprudencji jest obowiązywanie albo nieobowiązywanie prawa. Natomiast prawdziwośćjwartości logicznej norm jest przedmiotem sporu między kog-nitywistami, którzy tę przwdziwość dostrzegają, a nonkognitywistami, którzy jej nie dostrzegają.³ W procesach stosowania prawa niezbędne jest odwoływanie się do wartości wobec niego zewnętrznych, zwłaszcza takich jak sprawiedliwość, słuszność, oraz wartości wewnętrznych, głównie takich jak legalność i poprawność, które wespół przesądzają o jego prawdziwości. Prawda w jurysprudencji pochodzi też nierzadko z domniemań prawnych i fikcji prawnych w granicach dopuszczalności dowodów. Poznawanie prawa polega zwykle na łączeniu tego, co empiryczne, z tym, co racjonalne w granicach między skrajnym realizmem a skrajnym idealizmem. Niepowtarzalność epistemologiczna jurysprudencji występuje w odpowiedziach na pytania: kto?, co?, jak?, dlaczego? poznaje prawo, wskazujących jednocześnie na niezbyt wyraźne rozgraniczenia w niej ontologii, epistemologii, aksjologii i metodologii. Trwa spór, czy istnieje jakieś jedno właściwe rozstrzygnięcie określonej sprawy prawnej między tymi, którzy aprobują jedną

W latach 70. XX stulecia polscy filozofowie i teoretycy prawa, głównie K. Opałek, A. Peczenik, G. L. Seidler, J. Wróblewski, dla wykazania złożoności prawa posługiwali się formułą „płaszczyzny badania prawa". Por. np. A. Peczenik, Płaszczyzny badania prawa, „Państwo i Prawo" 1968, z. 2. W tym samym okresie J. Hall, amerykański filozof prawa, pragnął osiągnąć podobny cel dzięki swojej koncepcji jurysprudencji integracyjnej. Por. J. Hall, Foundations of Jurisprudence, Indianapolis, Kansas City, New York 1973, zwłaszcza rozdział VI Towards An Integratwe Jurisprudence. Koncepcji tej poświęcono specjalny numer „Hastings Law Journal" 1981, Vol. 32, No. 6, w którym opublikowano również tekst mojego autorstwa. Por. też R. Tokarczyk, Prawoznawstwo integracyjne Jerome Halla, „Studia Nauk Politycznych" 1983, nr 4.

Ogólnie por. np. J. Woleński, Epistemologia, 1.1-2, Kraków 2000-2001. W odniesieniu do epistemologii prawa, m.in., R. Guastini, A Sceptical View on Legał Interpretation. Analisi et Diritto, Roma 2005.

Spór opisał m.in. T. Pietrzykowski, Etyczne problemy prawa, Katowice 2005, s. 35 i n.