CCF20091012049

Jurysprudencja a życie 55

jących na decyzję sędziów z uwzględnieniem najważniejszych celów społecznych, realizowanych przez prawa dążące do jak największej skuteczności; odrzucenie utożsamiania prawa z treściami prawa w książkach (law in books) na rzecz prawa w działaniu (law in action). Założenia jurysprudencji realizmu prawnego mają duże znaczenie dla biojurysprudencji, zwłaszcza rozumienia życia psychicznego człowieka i życia społecznego różnych grup społecznych.²⁷

Ontologia jurysprudencji realizmu prawnego charakteryzuje się onto-logicznym monizmem naturalistycznym, upatrującym byt oraz istnienie prawa tylko w empirycznie dostrzegalnych faktach socjologicznych albo (i) psychologicznych. Jest to ontologia substancjalnego, materialistycznego rozumienia prawa przeciwstawna ontologiom idealistycznym, abstrakcyjnym. Podobnie jak hermeneutyka, tak i ontologia początek istnienia prawa dostrzega od momentu jego interpretacji. W szkole wolnego prawa (Frei-rerchtslehre, Freirechtsbewegung) „prawo rzeczywiste" to prawo sędziowskie, oparte na różnych normach, podobnie jak w biojurysprudencji, nie tylko więc na normach prawnych. Amerykański realizm prawny utożsamiał istnienie prawa z prawem kultury common law - żywym prawem tworzonym przez sędziów. Psychologiczna teoria prawa sprowadziła ontologiczny sens norm prawnych do przeżyć psychicznych - emocji atrybutywnych, w odróżnieniu od moralnych emocji imperatywnych.²⁸ Skandynawski realizm prawny był bardziej teoretyczno-uniwersytecki niż empiryczno-pragmatyczny realizm amerykański, łącząc w swych koncepcjach ontologii prawa to, co psychologiczne, z tym, co socjologiczne. Ontologia wszystkich tych trzech nurtów jurysprudencji realizmu prawnego jest przydatna ontologii biojurysprudencji, bardziej jednak wszechstronnie wyjaśniającej istotę bytu życia psychicznego i życia społecznego.

Epistemologia jurysprudencji realizmu prawnego określa granice poznawania i stosowania prawa możliwościami poznawczymi, interpretacyjnymi i decyzyjnymi sędziego.²⁹ Przyznaje prawu charakter naukowy dopiero po usunięciu z niego prawnonaturalnych naleciałości metafizycznych

^2/ Wprowadzenie do jurysprudencji realizmu prawnego opracowali J. Stelmach, R. Sarko-wicz, dz. cyt., s. 85 i n.

²⁸    „[...] przez prawo w znaczeniu odrębnej klasy zjawisk realnych będziemy rozumieć także przeżycia etyczne, których emocje posiadają charakter atrybutywny. Wszelkie natomiast inne przeżycia etyczne, to jest przeżycia o emocjach wyłącznie imperatywnych, będziemy nazywali zjawiskami moralnymi i zaliczymy je do moralności", L. Petrażycki, Teoria państwa i prawa, 1.1, Warszawa 1959-1960, s. 72 i n.

²⁹    „Sprawa do rozpatrzenia przez sędziego [...] jest bodźcem, na który sędzia reaguje tak, by wydać decyzję słuszną, sprawiedliwą. Reakcja ta jest irracjonalnym, intuicyjnym, emocjonal-