CCF20100823052

CVIII „CHŁOPI” NA DRODZE DO SŁAWY

Ogromne umiłowanie tchnie [...] ciągle ze słów poety, który nieosobi-ście śpiewa za całą wieś jakąś inkantację nad nią i jej losami, nie słabnąc nigdy, niby głos organu, przystosowany do wszystkich zajęć, harowań, niedoli, radości, świąt, zwyczajów chłopa polskiego, które długim różańcem, na cztery pory roku podzielonym, przesuwają się, bez opuszczenia pono jednego ziarnka. Epopeja to istotna — nie powieść obyczajowa lub psychologiczna, lecz zbiór takich powieści, cudownie podporządkowany wielkiej pieśni o dziejach wsi polskiej spółcze-snej¹.

Ukoronowaniem sukcesu Chłopów w r. 1909 na rynku czytelniczym polskim było przyznanie Reymontowi nagrody imienia zasłużonego księgarza — Franciszka Salezego Lewentala, „za najlepszą powieść ostatnich pięciu lat”. Niewątpliwie należy docenić nie tylko honorową, ale i finansową wagę tej nagrody (tysiąc rubli), trzeba przecież zarazem stwierdzić, że nie mogła ona w pełni satysfakcjonować ani pisarza, ani też sprzyjających mu krytyków literackich. I on, i oni spodziewali się przede wszystkim sukcesu Chłopów za granicą.

Na przełomie XIX/XX w. droga na europejski — a także światowy — Parnas literacki wiodła przez Paryż. Reymont sądził, że uda mu się drogę tę pokonać. Wszak od r. 1894 niemal corocznie odwiedzał stolicę Francji, nawiązując tu sporo znajomości w gronie dosyć licznej kolonii polskiej. Od początku 1899 r. wchodził w skład zarządu działającego w Paryżu Towarzystwa Artystyczno-Literackiego Polskiego. W kwietniu tego roku studenci polscy ze stowarzyszenia „Koło” wystawili tu jego jednoaktówkę pt. Za późno. W kilkanaście miesięcy później, w czerwcu 1901 r„ obszerną charakterystykę jego dorobku ogłosił na łamach wpływowego pisma «Mercure de France» Jan Lorentowicz, przekonując francuskiego czytelnika, że

prawdziwe mistrzostwo Reymonta objawia się w dziełach ukazujących

życie chłopów. W tej dziedzinie nie ma on poprzedników, którzy byliby Rodni równać się z nim w całej naszej literaturze¹⁸.

Lorentowicz zapowiadał przy okazji rychły druk Chłopów w jednym z pism warszawskich. Powieść, jak wiadomo, w przyholowanej wówczas wersji nie ukazała się. Po zniszczeniu jej rękopisu Reymont przystąpił do pisania nowej, znacznie obszerniejszej wersji. I właśnie fragmenty tej nowej powieści przedstawił pisarz w lutym 1903 r. na jednym z posiedzeń paryskiego towarzystwa Artystyczno-Literackiego Polskiego. Rzecz musiała wywrzeć na słuchaczach wielkie wrażenie, skoro współpracu-ji|cy z wieloma pismami paryskimi Antoni Wodziński postanowił natychmiast przygotować obszerną sylwetkę polskiego twórcy dla czytanej dosyć szeroko «La Revue». Krytyk z najwyższym uznaniem pisał tu o powstającej właśnie powieści o chłopach polskich. Podnosząc zalety jej kompozycji, a nade wszystko języka, wręcz „nieprzekładalnego”, przywołał Wodziński kilka tytułów głośnych w Europie powieści chłopskich pióra Skandynawów i Zoli, by stwierdzić następnie, że żadna z nich nie dorównuje Chłopom Reymonta. Dzieło to porównywać można jego zdaniem — tylko i wyłącznie z utworami Lwa l olsloja!¹⁹.

Ogłoszenie w Warszawie całości dzieła Reymonta — na po-e/i|lku 1909 r. — członkowie kolonii artystycznej polskiej w Paryżu uznali za znakomitą okazję do zainteresowania nim Fran-iui/,ów. W stolicy Francji powołano właśnie, głównie dzięki zabiegom kierownika Polskiej Agencji Prasowej, Kazimierza Woź-nlckiogo, Komitet Francusko-Polski, w skład którego weszli plNtir/c, krytycy, a także intelektualiści francuscy i polscy. Ko- ^{2 3}

J. Weyssenhoff, Rozmowy literackie. Epopeja chłopska, «Ty-godnik Ilustrowany» 1909, nr 20, s. 396.

.1. I.orentowicz, Le Genie des paysans polonais, «Mercure de

Tiinue» 1901 (czerwiec), s. 836.

A. Wodziński, Les jeunes romanciers polonais. I. Ladislas Reymont, «La Revue» 1903, (15 VII), s. 193—208.