CCF20101008002

106

FOLKLOR MIEJSKI

nieć), ale wraz z nią w obydwu wypadkach stanowią całość nierozdzielną, swoistą kulturę ludową, a wskutek tego automatycznie sięgają w dziedzinę folkloru.

O nierozdzielności tej świadczy coś innego jeszcze. Gdy się bada dawne zbiory materiałów etnograficznych, usiłując je uporządkować i sklasyfikować, raz po raz staje się bezradnie wobec tworów, z którymi nie wiadomo co począć, gdzie je zaliczyć, do wierzeń czy do bajek. Etnografowie okresu ->Kolberga zanotowali mnóstwo wiadomości o ->płanetnikach, -*topiel-cach, — upiorach, ^zmorach, strachach itp., wiadomości, które na następnych stronicach mają. postać opowiadań o tym, co komuś się zdarzyło, gdy spotkał płanetnika lub inną istotę demoniczną. I dlatego właśnie określenie folkloru w ujęciu Sokołowa, który stawia znak równości między pojęciami folklor = literatura ustna, da się utrzymać z drobnym uzupełnieniem.

W rezultacie bowiem cały materiał, nazywany folklorem, obejmuje zjawiska z dziedziny ustalonych zwyczajów ogólnych, powszechnych, niejednostkowych, zwłaszcza zwyczajów o charakterze obrzędowym; następnie zjawiska z dziedziny wierzeń demonologicznych, meteorologicznych, medycznych, zawodowych i wszelkich innych, wreszcie zjawiska z dziedziny kultury artystycznej, muzyczno-słow-nej, z grubsza odpowiadające pojęciu literatury ustnej.

Przy takim rozumieniu sprawy poza obrębem folkloru pozostaje jedna tylko dziedzina, której przynależność może być przedmiotem sporu, mianowicie sztuka plastyczna, rzeźba ludowa i malarstwo ludowe oraz sztuka zdobnicza w postaci zarówno wycinanek, jak haftów, a więc świat zjawisk, którego z zakresu folkloru usunąć w całości niepodobna, a który tworzy typowy pomost między kulturą umysłową a kulturą materialną.

/''"W rezultacie więc granicami folkloru objąć można zjawiska następujące: 1) zwyczaje i obrzędy, 2) wierzenia i przesądy, następnie zaś zjawiska z zakresu kultury artystycznej, które w książce Sokołowa idą po sobie tak oto: 3) poezja obrzędowa związana z kalendarzem, 4) obrzędy i pieśni weselne, 5) obrzędy i pieśni pogrzebowe, 6) pieśni rekruckie i żołnierskie, 7) wróżby i zaklęcia, 8) przysłowia, 9) zagadki, 10) pieśni epickie (ros. byliny i pieśni historyczne), 11) wiersze religijne, 12) bajki, 13) widowiska ludowe, 14) pieśni liryczne, 15) śpiewanki (ros. czastuszki), 16) śpiewniki i pieśni powszechne, 17) folklor fabryczny i młynarski.

Przytoczono tutaj ten schemat, wartość jego bowiem polega na fakcie, że ma on charakter nic pustej spekulacji, lecz opiera się na próbie praktycznego opanowania konkretnego materiału. Ponieważ zaś jest to materiał, ■wprawdzie imponujący bogactwem, ale jednostronny, bo tylko rosyjski, czy nawet wielkoruski, wymaga on uzupełnień bardzo nieznacznych — po składniku tedy 12) bajkach, dodać by należało podania; następnie — za przykładem J. St. Bystronia ³ — wprowadzić by tu można —mętowanie — formułki gier i zabaw dziecinnych. Tak czy inaczej w świecie folkloru mieści się 20 grup zjawisk, składających się na całość kultury umysłowej, a raczej umysłowo-artystycz-nej grup społecznych nazywanych ludem. Jest to więc materiał aż nadto wystarczający, by można go było uznać za przedmiot osobnej nauki, folklorystyki. [jk]

1    Funk and Wagnalls Standard Dictionary of Folklore, Mythology and Legend. Ed. Maria Leach. New York 1949 t. 1 s. 398—403.

2    J. M. Sokolow, Russklj folklor. Moskwa 1941; przekł. Russian Folk-lore. New York 1950 s. 4. ■Test to stanowisko nauki radzieckiej, która terminem ,.folklor’’ obejmuje jedynie ludową twórczość literacką, por. W. I. Cziczerow, Russ-lcoje narodnoje tiaorczestwo. Moskwa 1959 s. 3. o Dzieje literatury pięknej tu Polsce. Kraków 2 1936 t. 2 s. 667—668.

4 P. Sebillot, Le folk-lore. Faris 1913; A. Van Gennep, Le folklore. Paris 1924: R. Corso. Folklore. Napoli 1923, 4 1953; P. Saintyves, Manuel de Folklore. Paris 1936; A. Haberłandt, Die deut-sche Volkskunde. Halle 1935; M. K. Azadowski, Lltleratura l folklor. Leningrad 1938; W. E. Gu-sjew, Problemy folklora w istorii estetlkl. Moskwa 1963.

FOLKLOR MIEJSKI — Mówiąc o folklorze, ma się na myśli przede wszystkim lub nawet wyłącznie kulturę wiejską, zapomina się zaś, że zjawiska folklorystyczne występują nie mniej bogato również w życiu miast i miasteczek. Więcej nawet, powiedzieć można, iż folklor miejski jakościowo jest znacznie bogatszy od wiejskiego, choć może mniej trwały. Przyczyny tego są podwójne, historyczne i socjolo-