CCF20101030005

82    Kwiryna Handke

Ten z konieczności dość pobieżny przegląd zjawisk odzwierciedlających kurczenie się pola aktywności fleksji nominalnej języka polskiego wypada zamknąć wymienieniem czynników sprawczych, zresztą w dużej mierze zewnętrzu o językowych lub pozajęzykowych.

1.    Ogólnie biorąc, należy sądzić, że systemowe przyczyny tych zmian są słabsze niż czynniki pozajęzykowe: psychiczne, zwyczajowe, obyczajowe, społeczne, zawodowe, a nawet prawne i ustrojowe. W wieiu wypadkach to one wymuszają językowe zachowania użytkowników, które przez swą częstotliwość w komunikacji społecznej stają się trwałym składnikiem uzusu językowego (normy praktycznej).

2.    Dominacja męskości w języku jako rodzaju gramatycznego nad żeńskością— zarówno w sensie rodzaju gramatycznego, jak też językowych środków określających rodzaj naturalny, jest udokumentowana bardzo wieloma faktami. Pozostaje jednak nic do końca wyjaśniony problem, czy przyczyn tego stanu rzeczy należy poszukiwać w samym języku, czy też poza nim. Wiele danych wskazuje raczej na większą siłę czynników zewnętrznych, oddziałujących na język przez wieki, a w tym konkretnym zakresie, o jakim tu mowa, przejawiających się między innymi brakiem motywacji do tworzenia żeńskich leksykalnych i słowotwórczych odpowiedników form męskich.

3.    Z kolei dążnościom feministycznym samych kobiet nie towarzyszy w Polsce „emancypacja” językowa, która wyrażałaby się w tworzeniu form o odrębnych wykładnikach formalnych bezpośrednio identyfikujących rodzaj naturalny²². Przeciwnie, mamy raczej do czynienia z działaniem sprzyjającym utrzymywaniu status quo oraz przyzwalającym uogólnianiu się językowych wyznaczników rodzaju męskiego.

4.    Upraszczanie systemu fleksyjnego — z jakim niewątpliwie mamy do czynienia w tym zakresie — odbywa się między innymi, a może przede wszystkim na fali dążności do ekonomii językowej. Sprzyjają temu postawy użytkowników (zwłaszcza młodszych generacji), w tym głównie ograniczony zasób wiedzy i sprawności językowej oraz skłonność do trwania w pewnej ignorancji²³.

5.    Oddziaływanie elementów obcojęzycznych w polszczyźnie rów-

²²Por. w związku z tym A. Jurasz, Lingwistyka feministyczna w RFN, [w:] Język a kultura, t. IX. Pleć w języku i w kulturze, Wrocław (w druku).

²³Por. K. Handke, Ignorancka potoczność. [w:] Język a kultura, t. V, Potoczność w języku i w kulturze, Wrocław 1992, s. 179 - 190.

nież w pewnym stopniu ogranicza pole aktywności rodzimej fleksji (w procesie adaptacyjnym niemal każdego wyrazu obcego, przyjmowanego na trwałe do języka, istnieje stadium niekorzystania z rodzimej fleksji).

6. Nie jest też bez znaczenia dla kurczenia się zasobu form flek-syjnych ^w języku rola czynnika urzędowego, stabilizującego przede wszystkim formy podstawowe (petryfikowanie form mianownika).