CCF20101030003

78    Kwiryna Handke,

Orzechowska-Zielicz, Medwecka-Kornaś, był typ Curie-Skłodowska¹⁴. W zakresie tytułów i nazw zawodów kobiet też można znaleźć wzory we wcześniejszych epokach (np. u Reja ten i ta kapłan, a w XIX w. ćen i ta tłumacz)¹⁵.

Zjawiska powyższe wyraźniej zaznaczyły się w dwudziestoleciu międzywojennym¹⁶, ale dopiero po wojnie rozszerzyły swój zakres i zasięg w praktyce językowej. K. Nitsch w 1951 r. pisał, że skoro nietworzenie czy nieużywanie żeńskich form nazwisk i nazw zawodów stało się zwyczajem, to nie ma sensu z nim walczyć. Co więcej, uważał to nawet za objaw dodatni i nie wierzył w cofnięcie się procesu nieodmiermości nazwisk i tytułów kobiet, ponieważ spełniał on już społeczną funkcję niewątpliwego oznaczania¹⁷. Mimo iż K. Nitsch miał oponentów¹⁸, to czas potwierdził jego punkt widzenia. Dzisiaj, po czterdziestu latach dzielących nas od tamtej wypowiedzi, każdy, opierając się tylko na własnych spostrzeżeniach, może dostrzec ekspansywność tego procesu. Nadal i coraz powszechniej używa się takich form, jak: pani Zieniuk, panna Kowal, doktor || doktór Aicntowicz, magister Baran, redaktor Jelicz, a także w wypadku innych wygłosów niż spółgłoskowe, np. profesor Handke, pani Quirini, panna Figura. Pozostawia się też bez odmiany niektóre nazwiska zakończone na samogłoskę w obawie przed śmiesznością, wynikającą z utożsamiania ich z wyrazami pospolitymi (np. Myszko, Kokoszka, Pólko, Pakoca).

Dwurodzajowość oczywiście zachowują nazwiska na -ski, -chi, możliwość dwurodzajowości innych nazwisk istnieje potencjalnie i korzystają z niej niektórzy użytkownicy, ale formy nazwisk żon i córek na -owa, -ówna są jednak stosunkowo rzadkie (z pewnym jednak zróżnicowaniem regionalnym), podobnie zresztą jak i na-ina. Nieco częściej występują nazwy córek na -anka od nazwisk zakończonych na - a (np. od Skarga, Skubała, Nastuła, Skucha).

W nazwach tytułów i zawodów kobiet (z nielicznymi wyjątkami,

^l4Por. zwłaszcza K. Nitsch, Uwagi o nazwiskach kobiet zamężnych i panien, „Język Polski” XXXI, 1951, s. 62 - 68.

¹⁵Ibid.

¹⁶Por. Tworzenie nazwisk żon i córek, „Język Polski” XVI, 1931, s. 6 - 8.

^l7K. N i tsch, op. cit., s. 63.

^l8Por. zwłaszcza E. Pawłowski, Baran mówi o Kowal, „Język Polski” XXXI, 1951, s. 49-61.

gdy w stosunku do kobiet używa się form żeńskich, jak np. pielęgniarka, akuszerka, niańka, przedszkolanka) coraz wyraźniej dominują formy męskie, odnoszone do przedstawicieli obu płci (np. pan || pani: doktor, magister, redaktor, kasjer, profesor, premier, senator, prezes). Mimo możliwości tworzenia form dwurodzajowych, użytkownicy z nich nie korzystają lub robią to stosunkowo rzadko. Zwyczajowo w języku potocznym zachowują się niektóre pary dwurodzajowe, jak np. urzędnik — urzędniczka, bibliotekarz — bibliotekarka, lekarz — lekarka, redaktor — redaktorka, farmaceuta — farmaceutka, dozorca — dozorczyni, ale nie zawsze znajdują one odzwierciedlenie w oficjalnej odmianie języka (np. w urzędowych wykazach zawodów znajdują się głównie formy męskie). Znanym zjawiskiem jest też różnicowanie znaczeniowe (i zwyczajowe) form męskich i ich żeńskich odpowiedników (np. sekretarz i sekretarka to funkcje o innym zakresie obowiązków i innym prestiżu zawodowym i społecznym, a z kolei dyrektor i dyrektorka różnicuje się inaczej: pierwsza forma ma bardziej oficjalny charakter, dyrektorka ma neutralny charakter, głównie gdy chodzi o dyrektorkę szkoły, poza tym raczej — poufały). Wyraźnie kolokwialne, a nawet deprecjonujące są takie na przykład formy, jak: doktorka, magisterka, stomatolożka.

Zaniechanie korzystania z możliwości słowotwórczych tkwiących w języku, a więc niewypełnianie pustych miejsc systemu derywatami żeńskimi od męskich podstaw lub żeńskimi formacjami równoległymi do męskich, pozostawia w konsekwencji również puste miejsca w obrębie fleksji — w zakresie odmiany żeńskiej, która tym samym ubożeje. „Przechodzenie” omawianych tu nazw pospolitych i własnych kobiet do kategorii męskich (przy pełnej akceptacji zainteresowanych) nie powiększa w języku zasobu i liczby słowotwórczych i fleksyjnych wykładników żeńskości. W tym zakresie jedynym wykładnikiem ją charakteryzującym jest wykładnik zerowy (np. Proszę doktor Kowal : Proszę doktora Kowala). Tekst, w którym występuje rzeczownik żeński (zazwyczaj jako podmiot) z wykładnikiem zerowym, bez dodatkowych towarzyszących mu wyznaczników, jest niezrozumiały (np. Idzie doktor. Czy minister przyjmuje? Czy premier przyjdzie? Dobry jest ten fryzjer. „Projekt... znalazł najwięcej uznania w oczach eksperta prof.