CCF20120309004 (5)

praca Polityczna (EWP). Nie dala ona jednak podstaw traktatowych, dopiero Jednolity Akt Europejski (po wejściu w życie 1 lipca 1987 r.) określił ramy prawne dla tej współpracy¹.

Dotychczasowy stan zaczął się stopniowo zmieniać wraz z wejściem w życie traktatu z Maastricht, który ustanowił Unię Europejską oraz usankcjonował współpracę polityczną pomiędzy państwami członkowskimi. Traktat o Unii Europejskiej (TUE) podpisany w Maastricht 7 lutego 1992 r. przekształcił EWP we Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa (WPZiB), która stała się II filarem Unii. Sprawy dotyczące WPZiB zostały uregulowane w Tytule V Traktatu o Unii Europejskiej. Traktat ten był już trzykrotnie modyfikowany postanowieniami traktatu amsterdamskiego z 2 października 1997 r., traktatu nicejskiego z 26 lutego 2001 r. oraz traktatu z Lizbony podpisanym 13 grudnia 2007, który wszedł w życie w grudniu 2009 r.²

Istotę oraz zadania WPZiB określają Postanowienia wspólne Traktatu o Unii Europejskiej, formułujące jednocześnie cele Unii. Należy' do nich między innymi dążenie do uzyskania tożsamości Unii Europejskiej na arenie międzynarodowej, w szczególności poprzez realizację wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, obejmującej „wszelkie dziedziny polityki zagranicznej i ogół kwestii dotyczących bezpieczeństwa Unii, w tym stopniowe określanie wspólnej polityki obronnej, która może prowadzić do wspólnej obrony”(artykuł 24, dawny artykuł 11 TUE)^-'³. Traktat o Unii Europejskiej również zobowiązuje Unię i jej organy - Radę i Komisję - do czuwania „nad spójnością różnych dziedzin jej działań zewnętrznych oraz nad ich spójnością z innymi politykami Unii”⁴ (artykuł 21). Już te wstępne postanowienia traktatu wskazują na silną wolę państw tworzących Unię Europejską, aby występowała ona na arenie międzynarodowej jako instytucja posiadająca swoją podmiotowość.

Realizacja celów Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa odbywa się przy wykorzystaniu pięciu instrumentów. Zgodnie z traktatem amsterdamskim należą do nich:

-    zasady i ogólne wytyczne, -

-    wspólne strategie (common stralegies),

-    wspólne stanowiska (common posilions),

-    wspólne działania (joint actionś),

-    systematyczna współpraca między państwami członkowskimi.

Przez wiele lat państwa Europy Zachodniej uzależnione były w zakresie zapewnienia własnego bezpieczeństwa od Sojuszu Północnoatlantyckiego, w którym dominującą rolę odgrywały Stany Zjednoczone. Ustanowienie oraz rozwój WPZiB nie wpłynęły w sposób istotny na uzyskanie zdolności obronnych i reagowania Unii Europejskiej na kryzysy. Konflikty na Bałkanach sprawiły, że w latach 90. XX w. w społeczeństwach i elitach politycznych narastała świadomość potrzeby zbudowania autonomicznego systemu bezpieczeństwa europejskiego. Rozpoczęła się debata społeczna, podczas której dyskutowano o stosunkach transatlantyckich pomiędzy Europą a USA. Porównywano możliwości obronne oraz wydatki na bezpieczeństwo po obu stronach Atlantyku, rozważano instytucjonalne ramy bezpieczeństwa oraz problemy wyposażenia sił zbrojnych w nowoczesne technologie. Była (i jest) to debata, w której poszukuje się odpowiedzi, w jakim stopniu Europa może samodzielnie odpowiadać za własne bezpieczeństwo. W jej rezultacie okazało się, że Stany Zjednoczone i Europa postrzegają zagrożenie w sposób odmienny. Według najczęściej wyrażanych poglądów amerykańskich siły zbrojne, wywiad i dyplomacja stanowią najważniejsze instrumentarium zapewnienia bezpieczeństwa³⁸. Podejście UE jest nieco inne. Opiera się na przekonaniu, że czynniki i zdolności militarne stanowią zaledwie jeden z elementów - i wcale nie najważniejszy -skutecznej polityki bezpieczeństwa. Historycznie taka filozofia bezpieczeństwa wynika z zimno wojennych doświadczeń pomiędzy Wschodem a Zachodem, kiedy okazało się, że rozwiązania militarne nie mają charakteru wyłącznego. Obecnie Europa rozumie bezpieczeństwo w sposób kompleksowy - jako zdolność do skutecznego reagowania kryzysowego oraz wcześniejszego zapobiegania kryzysom. Warto przy tym zauważyć, że w stosunkach międzynarodowych dyplomacja jest instrumentem oddziaływania, który najczęściej w pierwszej kolejności rozwiązuje problemy i sprawy sporne.

Na nieformalnym szczycie UE w październiku 1998 r. Wielka Brytania wystąpiła z koncepcją Europejskiej Inicjatywy Obronnej, a w grudniu tego samego roku podczas dwustronnego spotkania brytyjsko-francuskiego w St. Mało, przywódcy obydwu państw uzgodnili potrzebę rozwijania przez Unię Europejską zdolności do autonomicznego działania i reagowania kryzysowego, wspartego europejską siłą zbrojną.'Zgodnie z podjętymi decyzjami politycznymi, państwa członkowskie powinny dysponować odpowiednimi środkami oraz siłami zbrojnymi o możliwościach i gotowości bojowej, pozwalających na reagowanie w sytuacjach kryzysu międzynarodowego.

Intencje i rzeczywistość często rozbiegały się, a postęp w uzyskiwaniu postulowanych zdolności obronnych był bolesny i powolny. Słabości Europy uwidoczniły się wyraźnie podczas konfliktu w Kosowie i wokół Kosowa. Doświadczenia z operacji Sojuszu Północnoatlantyckiego wykazały niedostateczny stan możliwości bojowych europejskich SZ, spowodowany m.in. brakiem nowoczesnego sprzętu i uzbrojenia. Wkład państw europejskich w kampanię powietrzną w Jugosławii był ⁵

269

1

   Ryszard Zięba, Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej, Warszawa 2007.

2

   W traktacie z Lizbony problematyka WPZiB zawarta jest również w tytule V. Odwołując się do traktatu z Lizbony w niniejszym opracowaniu, autor korzysta z następującego dokumentu: Wersja skonsolidowana Traktatu o Unii Europejskiej, Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej, Ł 51 C 115,9 maja 2008.

3

   Autor korzysta ze skonsolidowanej wersji Traktatu o Unii Europejskiej, uwzględniającej zmiany wprowadzone traktatem z Nicei; w nawiasie podaje nowe numery artykułów wraz z ich starą numeracją, jaką miały w traktacie z Maastricht. Zob. Consolidated Yersion of the Treaty on European Union, „Official Journal of the European Communities", C 325, 24 Decembcr 2002.

4

   Ibidem.

5

Kuźniar, Lachowski, op. cit., s. 209-233.