CCF20120517003

77

mi, ile raczej do poetów gatunku naiwnego⁴¹; główną jego zaletą jest odczuwanie i ujmowanie teraźniejszości; zaledwie w najsubtelniejszych miejscach i tylko najdelikatniej dotyka strun tęsknoty⁴².)

TMimo to przy bliższym zbadaniu jest on jednak zdecydowanie nowoczesnym poetą, oddzielonym od starożytnych nieprzebytą przepaścią nie pod względem formy zewnętrznej, której w tym związku należy całkowicie nie brać pod uwagę, lecz w najbardziej wewnętrznym, najgłębszym sensie.

Na wstępie zastrzegam się jednak i powiadam, że bynajmniej nie zamierzam traktować podanej niżej terminologii jako wyczerpującej i ostatecznej: ma to być raczej próba nie tyle dodania do innych, znanych nam już przeciwieństw jeszcze jednego nowego przeciwieństwa, ile wykazanie, że mieści się ono już w poprzednich.

nowożytny

sentymentalny

chrześcijański

romantyczny

idealny

wolność

wola.

Oto te przeciwieństwa:

antyczny

naiwny

pogański

heroiczny

realny

konieczność

powinność

Bardzo wiele cierpień, na które człowiek może być narażony, a także największe w ogóle cierpienia wypływają z występującej w życiu każdego dysproporcji między powinnością a wolą, następnie zaś między powinnością a urzeczywistnieniem, między wolą a urzeczywistnieniem; one to właśnie tak często stawiają człowieka w trudnych sytuacjach życiowych. Błaha trudność, wynikająca z drobnego błędu, który może być niespodzianie naprawiony, stwarza sytuacje śmieszne. Natomiast bardzo wielka trudność, nie dająca się rozwiązać albo jeszcze nie rozwiązana, jest przyczyną momentów tragicznych.

W utworach starożytnych przeważa dysproporcja między powinnością a urzeczywistnieniem, w nowszych - dysproporcja między wolą a urzeczywistnieniem. Włączmy na razie tę zasadniczą różnicę do pozostałych przeciwieństw i spróbujmy, czy osiągniemy w ten sposób jakiś rezultat. Powiedziałem, że w obu epokach przeważa raz ten, drugi raz ów czynnik; ponieważ jednak nie można radykalnie oddzielić od siebie powinności i woli człowieka, trzeba wszędzie odnaleźć oba czynniki jednocześnie, chociaż jeden dominuje, a drugi jest podporządkowany.

Powinność została człowiekowi nałożona - mus to wielki pan; wolą kieruje sam człowiek - woła człowieka to jego królestwo. Ustawiczna powinność jest uciążliwa, niemożność urzeczywistnienia straszna, wytrwała wola natomiast -radosna; dlatego mając silną wolę można doznać pociechy nawet wobec niemożności urzeczywistnienia.)

Spójrzmy na grę w karty jak na rodzaj utworu poetyckiego; również i ona składa się z obu tych czynników. Forma gry połączona z przypadkiem zastępuje

⁴¹    Naiwnego w sensie rozprawy Schillera, tj. związanego z naturą.

⁴²    Tęsknoty do natury i pierwotnego do niej stosunku.