CCF20140225003

12 HENRYK PODBIELSKI

ractwem, hodowlą, łowiectwem, rolnictwem oraz ze strukturą społeczną. Mimo że zachowuje charakter astralny (mitologia słońca lyhJKi§2^ca)^ ostateczne y/y j aśnienie znajduje w warunkach życia ludzi. ^^|akręg^^' v^laólturowyc^)stworzyła w ten sposób podstawy doprowadzenia niejako ‘ / ’ mtitnfo^Tfznieba na ziemię i wyjaśniania jej w ścisłpTzWiązku-zrwarun-'' (__ kami materialnymi i życiem społecznym/ĆhocIaż "w zasadzie~mitQlogię' łączyITl-ellg i ą, jej istotę upatruje jednak w refleksji filozoficznej człowieka pierwotnego. Przeciwstawiając się ewolucjonizmowi, który u początku ludzkości kładł pierwiastek irracjonalny, afektywny i absurdalny, szkoła ta uznaje człowieka pierwotnego za istotę myślącą i kładzie akcent, ha element intelektualny wszelkiej mitologii. Widzi w niej pierwociny nauki.

Szkoła etnologii historycznej sprowadzając mitologię „z nieba na ziemię” wytyczyła tym samym jeden z najbardziej reprezentatywnych dla I połowy XX wieku kierunków badań mitu w jego ścisłym związku z obrzędem i strukturą społeczną poszczególnych narodów. Rozwój tego kierunku badań^-nad miteTrk wiąże się ściśle z osiągnięciami socjo- ' logicznej szkoły( E, Purkheimą) oraz z pogłębionymi studiami nad reTIgią i życiem społeczeństw pierwotnych prowadzonymi przez tej miary etnologów, co B. Malinowski, M. Mauss, L. Lóvy-Bruhl, czy M. Leenhardt. Wyniki ich badań stały się przy tym podstawą dla neokantysty E. Cassi-rera do stworzenia teorii mitu opartej na odmiennym rodzaju myślenia mitycznego oraz przyczyniły się do rozwinięcia teorii mitu i rytuału przez grupę filologów klasycznych z Cambridge i szkołę biblijną 3.H. Hooke’a.

4 Drugi charakterystyczny dla XX wieku kierunek badań nad mitem, sprowadzający go niejako „z zewnątrz”’ do „wnętrza” człowieka, został rozwinięty na gruncie pogłębionych studliów psychologicznych, a zwłaszcza . psychoanalitycznych zapoczątkowanych przez Z. Freuda i K. Junga.

Wyniki badań uzyskane w obrębie obydwu wspomnianych wyżej kierunków umożliwiły dokonanie pewnej syntezy i potraktowanie mitu na płaszczyźnie czysto fenomenologicznej przez Van der Leeuwa, M. Eliade-go i P. Ricoeura.

Nowe perspektywy badawcze w dziedzinie mitologii (zwłaszcza ludów pierwotnych) zawdzięczamy wybitnemu^- antropologowi francuskiemu C. Lśvi-Straussowi. twórcy współczesnego ąlrukturalizmu.

Jak wynika z dokonanego powyżej w wielkim skrócie przeglądu ważniejszych kierunków badań w zakresie mitologii, nowsze teorie, mitu dzielą się na cztery większe grupy: teorie psjmhologiczne,' socjologiczne,^fenomenologiczne i strukturalistyczna teoria C. Lćvi-Straussa. Równoczesne zestawienie kilku różnych teorii mitu według proponowanego tutaj ich podziału pozwoli, jak myślę, na stworzenie pełniejszego obrazu zarówno samej opowieści mitycznej, jak sposobów jej interpretacji.

1. TEORIE PSYCHOANALITYCZNE

Istota wszystkich psychoanalitycznych teorii mitu opiera się na prze- /

świadczeniu, że symbole i tematy tworzące fabułę mitów są konstruowa- . ,

i/sJ

ne „w” lub raczej „z" podświadomości. Można je zatem zrozumieć wyłącz- _,_₀ nie przy zastosowaniu metody, która tłumaczy symbole podświadomości/ na język dyskursywny i wyjaśnia proces;(KondensacjąĆPrzemieszczema>. p^oźbicia,',charakterystyczny dla ;obrazó\y 'tworzonych ; prze/T^pT/dświado- ) (-mość ^Teorie te pojawiają się w wielu postaciach. Najbardziej reprezen- _v TStywne są propozycje Z. Freuda i jego następców oraz K. Junga-K. Ke- <?₀. renykego.    r, :c-u .    'O

t

a) TeoriafZ. Freuda/

Główną zasługą Z. Frueda jest wykazanie, że podświadomość każdego człowieka jest „mitorodna”, to znaczy, że stwarza ona mitologiczne oh=_ razy, w których pewne ciągle powracające _konfliktv i napięcia psychiczne ^-znajdują swój symboliczny ..wyraz. Freud traktuje xnit_.iak.Q zjawisku ,Sⁿⁿ~ logiczne do snu. Mit w jego ujęciu jest tym samym w aspekcie fylogene-tycznym, co sen w życiu jednostki, jest niejako zbiorowym marzeniem sennym pierwotnej ludzkości. Swą interpretację mitów opiera zatem na tej samej zasadzie co interpretację snów, tak w jednych jak w drugich widząc ukryta symbolikę o charakterze seksualnym. O ile marzenie senne w większości wypadków można, jego zdaniem, wyjaśnić przez właściwe danej jednostce libido, tak mit jako sen jakiegoś narodu poprzez libido zbiorowe. Jak celnie zauważa E. Fromm¹², „symbolika, jaką znajdujemy w micie, uchodzi w pojęciu Freuda za nawrót do wcześniejszych stadiów rozwoju ludzkości, gdzie pewne czynności, jak uprawa ziemi oraz rozniecanie ognia, wyposażono w seksualne libido. Ta pierwotna, obecnie zaś stłumiona satysfakcja libidinalna znajduje w micie swój wyraz w zaspokojeniach zastępczych, które sprawiają, że człowiek może ograniczyć zaspokojenie instynktownych dążeń do królestwa wyobraźni'’. Proponowa-na przez Z. Freuda analiza snów ma zatem odsłonić ;(hbidinalne^_podsta^) /'wjrsymh^OfflloTógięznych.Mity, rządzone tymi samymi prawanhco marzenia senne, nie tylko wyrażają te same pragnienia kazirodcze, dziecięcą . ^'ciekawość seksualną. lęk przed kastracją i przejawy ukrytej agresji, lecz posługują się identyczną, jak sny, technika dramatyzacii. przemieszczenia libido na inne, drugorzędne przedmioty, czy kondensacją bbrazów.

Tego rodzaju refleksje Z. Freuda stały się punktem wyjścia dla licz-

¹² Zapomniany Język. Wstęp do rozumienia snów_l baśni i mitów. Warszawa 1972 s. 105.