CCF20140225004

14 HENRYK PODBIELSKI NOWE TEORIE MITU 15

14 HENRYK PODBIELSKI NOWE TEORIE MITU 15

mechanizm pracuje na odmiennych zupełnie zasadach niż porządek do świadczenia świadomego. Inna jest struktura czasu, zakłócony porządek przyczynowy, przestawienie następstw itp. Coś w tym rodzaju, ich zdaniem, zdarza się również w mitach. Większa jest tu jednak kontrola świadomości, zwłaszcza w podporządkowaniu zdarzeń tworzących fabułę i w doborze motywów. Nieświadomość odgrywa jednak niepośrednią rolę w kreowaniu mitycznego obrazu świata i symbolicznych przedstawień. Skoro mit jest „snem na jawie”, korzysta z symboliki snów wyrażając nie

przepowiednią, że zabije on swego ojca, lub z pochodzeniem z niepra-Wego łoża. Jako noworodek jest zatem skazany na śmierć lub na porzu-

W

W

nych, kontynuowanych po dzień dzisiejszy badań nad naturą.mitów w ich relacji do indywidualnego marzenia sennego. Jako głównych przedstawicieli tego kierunku badań wymienić należy tej miary uczonych, co: K. Abraham¹³, O. Rank¹⁴, Gćza Roheim¹⁵ i E. Fromm¹⁶. Wszycy oni kładą szczególny nacisk na analogię między mitem i snem. Mit dla nich to jakby „sen na jawie”. W procesie marzenia sennego następuje symboliczna rekonstrukcja komunikatu będącego wytworem „nieświadomości”, której

uświadamiane.-Pragnienia i Konflikty. Z tej racji, że jest „na jawie” staje się jednak bardziej komunikatywny niż sen, chociaż posiada wszystkie jego cechy podstawowe, a więc kondensację, przemieszczenie, rozbicie¹⁷.

K. Abraham w swym obszernym studium na temat snu i mitu (Traum und Mythus) dokonuje przeniesienia psychologicznej teorii pożądania na teorię mitu. Uważa on, że typowe sny zawierają życzenia nieosiągalne w życiu, a podobne życzenia wielu lub wszystkich ludzi spotykamy właśnie w mitach¹⁸. Mity i sny charakteryzują się przy tym wspólną tematyką . oparta w głównej mierze na motywach seksualnych.

,, A¹ Dla ilustracji psychoanalitycznej interpretacji mitów dokonywanej przez pierwszych freudystów sięgnijmy do jednego z jej typowych przykładów, jakich dostarcza rozprawa Q. Ranka¹⁹; Interesując się mitami na temat pochodzenia i narodzin bohaterów-GrTłank zauważa, że wszystkie tonę posiadają niemal identyczny ciąg tematów. Bohater (Mojżesz, Edyp. 'sHu' Romulus, Tristan czy Lohengrin) jest zazwyczaj synem boga lub króla. ,i-K^Jeg° narodzinom towarzyszą jednak poważne przeszkody, związane np.

¹³    Traum und Mythus. Leipzig 1909.

¹⁴    Autor szeregu monografii poświęconych psychoanalizie twórczości mitycznej, m.in.: Der Mythus in der Geburt des Helden. (Leipzig 1909); Das Inzestmotip in der Dichtung und Sagę. (Leipzig 1912).

¹⁵    Zob. jego: The eternal ones of the dream. New York 1945.

¹⁶    Problematyki tej dotyczy zwłaszcza cyt. wyżej Zapomniany język.

¹⁷    Kondensacja jest wynikiem połączenia myśli i uczuć w jeden symbol, prze-/mieszczenie polega na przeniesieniu jakiejś idei lub uczucia z jednego przedmiotu na drugi, rozbicie dotyczy podziału przedmiotu na części, z których każda posiada wyłącznie dodatnie lub ujemne cechy.

¹⁸    Jw. s. 36-37.

¹⁸ Jw., a także przekl. ang.: The myth of the birth of the hero. New York 1952.

-s. cenie, często wrzucony w koszu do wody. Bohater zostaje jednak ocalony przez ludzi niskiego pochodzenia, którzy zastępują mu rodziców, lub przez ilV^ zwierzęta. W późniejszym czasie bohater mści się na swoim ojcu lub daje mu się poznać poprzez swe heroiczne czyny.

Zdaniem O. Ranka wszystkie powyższe tematy pojawiała sie również w zwykłych opowiadaniach nerwowojchoryclL pacjfiotów. Paranoicy, pochodzący z biednych środowisk, prześladowani przez manię wielkości nie chcą pogodzić się ze swym pochodzeniem. Zmyślają więc cudzołóstwo swe; matki z jakąś wielką znakomitością.

Wrzucenie do wody jest natomiast częstym symbolicznym obrazem pojawTa]ąc}m~stir~W snach i "oznaczającym narodziny. Mit o narodzinacl BoHateriułaje się^-zatem wyjaśnić poprzez psychoanalizę jako przywidzenie chorego. Można przy tym u jego podstaw wykryć dwie tendencje: bun przeciw uznanemu społecznie ojcu przy jednoczesnej sympatii do właściwego (domniemanego) rodzica, co jest charakterystyczne dla paranoików oraz próba dziecinnego wyjaśnienia swych narodzin jako daru wody W konsekwencji ma to być wyrazem tego momentu historycznego cywi lizacji ludzkiej/’w którym synowie podnieśli bunt przeciw tradycyjne pozycji ojca i jego zakazom.

Mityczne, narodziny herosa, jak wyjaśnia Rank, są zatem efekten wyimaginowanych konfliktów wewnętrznych spowodowanych przez bun synów przeciwko zakazom ojcowskim i wyrazem pragnienia rekompen saty. Ponieważ jednostka nie chce zadowolić się samym marzeniem, lec pragnie utożsamić się z bohaterem, dlatego mit przechodzi w rytuał. Psy rhnanal i tyczna teoria w uieciu Q. Ranka wychodzi niejako na spotkani teoriom socjologicznym, łącząc uwarunkowania społeczne z opartym n libido kompleksem psychicznym.

Epokowe znaczenie teorii Z. Freuda podkreślają niemal wszyscy bs dacze. Współczesny filozof belgijski A. Vergote, który własne badani opiera na zupełnie odmiennych przesłankach światopoglądowych i metc f \ dycznych niż Freud, nie waha się jednak stwierdzić: „Rozproszywsz wyobrażeniowe ekspresje na poziomie „ja” Freud dochodzi do rozpozm nia fundamentalnej struktury mitycznej człowieka na poziomie „supc ego” i podświadomości. Według niego jednostka jest umieszczona w wie kim prądzie kulturowym, który ją przekracza i który się w niej objawi Dzięki psychoanalizie potwierdza się, że Natura ma swoje nie znane na: racje, które doświadcza w człowieku. Nigdy nauka antropologiczna n poszła dalej niż psychoanaliza w demistyfikacji świadomości. Ale żadr nauka o człowieku nie pokazała z równą przenikliwością, że egzystenc y ludzkiej nie da się zrozumieć inaczej niż na tle mitycznym. Freud odrzuć