CCF20140225010

•26 HENRYK PODBIELSKI

przykładach wykazuje on istnienie różnorodnych związków między opo-wiścią mityczną i obrzędem. Najczęściej mit zawiera wyjaśnienie powstania i początków jakiegoś kultu czy obrzędu¹. Nigdy jednak, jego zdaniem, rytuał nie określa formy narracyjnej mitu i nie stanowi o jego rzeczywistym znaczeniu²'. Związki między tymi zjawiskami są nieistotne i często przypadkowe.

Należy niewątpliwie przyznać rację krytycznym opiniom uczonych. którzy podważaiaurdwprsalny~ćharaktPi- teorii łączącej każdy mit w as-pekcie genetycznym i funkcjonalnym z rytuałem. Nie można jednak Wświetle danych dostarczonych przez etnologów i orientalistów zgodzić się ze skrajną krytyką J. Fontenrose i G.S. Kirka negującą istnienie jakichkolwiek związków formalnych między pewną grupą mitów i obrzędem. Na wysnucie tego rodzaju wniosków nie pozwalają nawet analizowane przez nich przykłady.

TEORIE FENOMENOLOGICZNE

.a) L. Lśvy-Bruhl i jego koncepcja „mitycznego myślenia”

C L. Lćyy-Bruhlj, przedstawiciel socjologicznej szkoły francuskiej i uczeń E. Durkheima7~ÓĆłcinając się od badań nad genezą mitu i kładąc akcent na opisie samego zjawiska, stał się prekursorem fenomenologicznego, „traktowania mjtu. Jedno ze swych najważniejszych dzieł poświęcił studiom nad mitologią ludów pierwotnych³. Przeciwstawiając się teoriom, dopatrującym się w mitach naiwnej próby wyjaśnienia zjawisk przyrodniczych, pragnie wykazać, że mity są związane ze swoistym rodzajem* myślenia j „mitycznego”, które najogólniej możnaby określić jako „myślenie....RCZfidr religijne”. Religia bowiem mogła się narodzić, jego zdaniem, dopiero wówczas, gdy wraz z procesem poznawania świata przyrody powstało dla świata nadprzyrodzonego pojęcia transcendencji. Mity natomiast stanowią rodzaj opisu świata nadprzyrodzonego, . który nie jest jeszcze wyraźnie odgraniczony od świata przyrody, w którym partycypuje jednocześnie '„sacrum¹¹'i „profanum". Nie są więc wytworem fantazji, lecz częścią rze- _t czywistośd przeżywanej przez człowieka pierwotnego. Określają jego wie- ' rżenia totemiczne, sposób zachowania się, różnego rodzaju stosunki i związki społeczne, ustalone w epoce mitycznej, lecz ciągle żywotne i realne, i Inną cechą myślenia mitycznego, w przeciwstawieniu do sposobu naszego myślenia opartego na ścisłych zasadach logicznych, jest jego dowolność,

nieskrępowana żadnymi stałymi regułami. W każdej chwili może wszystko się zdarzyć. Każda istota może przybrać jakąś inną formę. Wreszcie myślenie mityczne ma być wyrazem, „kategorii afektywnych” w stosunku do świata nadprzyrodzonego. Swiat*ten jest'odczuwany jako realny, a przy-najmniej w mitach traktowany jako realna rzeczywistość, ponieważ mit hie uczestniczy w nim myślowo, lecz w formie konkretnego przeżycia. Mit nie jest więc wytworem poznawczej aktywności umysłowej, lecz raczej doświadczenia uczuciowego. L. Lśvy-Bruhl zakłada jednocześnie, że tego rodzaju sposób myślenia jest charakterystyczny wyłącznie dla człowieka żyjącego w tzw. kulturze prymitywnej. Sposób myślenia współczesnego człowieka cywilizowanego jest zaś rezultatem długotrwałej ewolucji.

Ewolucjonistyczna koncepcja L. Lćvy-Bruhla została dość szybko odrzucona. Jego następcy zachowali jedynie dokonaną przez niego charakterystykę myślenia mitycznego, jako w pełni odpowiadającą całemu światu mitów. We Francji ostatnio podjął ją J. Cazeneuve⁴, który określa ten rodzaj myślenia jako swoistą strukturę, charakterystyczną zarówno dla ludów pierwotnych, starożytnych, jak dla każdego człowieka współczesnego. Rozwój myślenia koncepcyjnego sprawia jednak, że u człowieka cywilizowanego struktura ta jest zamaskowana i słabo dostrzegalna.

Poglądy L. Lćvy-Bruhla na temat myślenia mitycznego najszerzej wykorzystał niemiecki filozof, neokantytsa E. Cassirer w swym ogromnym dziele o formach symbolicznych^{5 6}. Stworzona przez niego na tej bazie teoria mitu zasługuje na oddzielne omówienie.

b) Emocjonalna teoria mitu

W scharakteryzowanej przez L. Lćvy-Bruhla mentalności mitycznej E. Cassirer dostrzega tylko pewną odmianę sposobu myślenia, charakterystyczną dla każdego człowieka na każdym etapie rozwoju cywilizacyjnego. Korzystając z istniejącego w języku polskim przekładu skróconej wersji jego działa pt. Esej o człowieku°⁵, spójrzmy, jak charakteryzuje zjawisko mitu sam autor: „Myślenie mityczne jest inne niż filozoficzne czy naukowe. W micie nie jest ustalony i określony świat przyczyn [...]. Mit tączy w sobie element teoretyczny i element twórczości artystycznej. Przede wszystkim uderza nas bliskie pokrewieństwo mitu z poezją” (s. 141). „Przypisywanie mitom i magii funkcji typowo etiologicznych lub wyjaśniających jest nieuzasadnione. Nie możemy sprowadzać mitu do pewnych ' stałych elementów statycznych. Należy go uchwycić w jego rozwoju wew-

1

   Tamże s. 17

2

   Tamże s. 18.

3

   La mythologie primitłve. Paris 1935.

4

   La mentalite archaigue. Paris 1961.

5

   Philosophie der symboHschen Formen II. Das mythische Denken. 4 Aufl. Berlin 1958.

6

   Warszawa 1971 s. 137-193.